skrypt 23

-24-

Skrypt

Siedemnaste stulecie na Ukrainie to okres gwałtownych przemian zarówno w życiu społeczno - politycznym, jak i kulturalno literackim. Wśród elity umysłowej ówczesnego społeczeństwa rodzi się potrzeba chronienia i pielęgnowania własnej spuścizny kulturowej, na której miała się oprzeć idea odrodzenia słowiańskiego. Wielu wybitnych pisarzy i kaznodziejów starało się zapewnić ciągłość tradycji bizantyjsko - prawosławnej, próbując ją tak zreformować, by mogła współistnieć obok potężnej tradycji kulturowej katolicyzmu. Ukraińskie wyznania prawosławne, unickie, katolickie, protestanckie reprezentują różne, wrogie sobie obozy, co znajduje wyraz w ówczesnej literaturze.

W skutek unii brzeskiej większość hierarchii prawosławnej odeszła od wiary, co doprowadziło do pogłębienia się upadku Cerkwi i związanego z nią kręgu kulturowego. W połowie lat dwudziestych XVII wieku nadszedł kolejny kryzys: cieszące się największym autorytetem postacie życia religijno - kulturalnego, jak Kasjan Sakowicz, Meletjusz Smotrycki, Cyryl Trankwilion - Stawrowecki, przyjmują wyznanie unickie lub katolicyzm, usiłując osiągnąć jedność „Rusi z Rusią”. Jednak Kościół unicki znalazł się pod podwójną presją negatywną - zarówno ze strony polsko- katolickiej, jak i ukraińsko - prawosławnej.

W dawnej poezji ukraińskiej dominował nurt religijno - moralizatorski. Cała kultura ukraińska miała charakter religijny, będąc odbiciem ostrych konfliktów na tle wyznaniowym. Lament- pieśń żałobna , elegia, tren

Mirosława Halenda

12. Tematyka i klasyfikacja dum. Omówienie szczegółowe z wybranych dum

Duma:

1)    w polskiej poezji gatunek obejmujący utwory epicko-liryczne o tematyce historycznej, o charakterze pieśniowym, utrzymany w tonacji elegijnej; w lit. staropolskiej miała formę żalu pośmiertnego po rycerzu, głosiła pochwałę jego czynów, przez rozbudowaną narrację bliska była poezji heroicznej, część opisowa, sławiąca cnoty bohatera, miała charakter dydaktyczny; od XVII w. tematyka obyczajowa i erotyczna, również odniesienia do wydarzeń współczesnych; XVIII/XIX w. rozkwit gatunku w różnych odmianach: duma epicka, reprezentowana przez śpiew historyczny ( J.U. Niemcewicz), duma erotyczna, duma grozy, nawiązania do tradycji ludowych; w okresie romantyzmu miała wpływ na rozwój ballady; gatunek uprawiany przez K. Brodzińskiego, B. Zaleskiego, S. Goszczyńskiego, J. Słowackiego.

2)    Gatunek ludowej poezji ukraińskiej, epicko-liryczny poemat o tematyce historyczno-bohaterskiej lub obyczajowej, przeznaczony do recytacji, najczęściej przy akompaniamencie kobzy, bandury lub liry. układem wiersza zbliżony do rosyjskiej byliny;

Od XVII w dominuje tematyka bohaterska ( dumy o Chmielnickim, Mazepie, Bochunie): motywy walk Kozaków z Turkami, Tatarami i Polakami, zbierane i spisywane od XIX w.; układana wierszem nierównozgłoskowym i niekoniecznie rymowanym.

Dumy powstawały w środowisku kozackim od XV-XVII/XVIII w.

Dumy tematycznie związane były z walkami z Turkami, Tatarami, szlachtą polską; w dumach ludowych pojawiły się motywy rodzinne, ludowe, motyw winy i kary; -> powst. najpóźniej

xvi/xvii-x’vm w.