59040 skrypt 41

-42-

Skrypt

Już pod koniec XVII w. pojawiły się na Ukrainie wpływy kultury i sztuki baroku. Wpływy nowej epoki szły przez Polskę a język polski stał się tam wówczas równorzędnym językiem literackim.

Pod bezpośrednim wpływem polskim zrodziła się na Ukrainie poezja. Jej początki sięgają szkół brackich, w których, na podstawie przejętych ze szkół polskich podręczników poetyki, uczono młodzież zasad wersyfikacji i sztuki układania wierszy. Pierwszymi autorami wierszy byli więc nauczyciele poetyki i uczniowie szkół brackich. Bractwa cerkiewne odegrały poważna rolę w życiu umysłowym Ukrainy w w. XVI i XVII. skupiały one przeważnie sfery zamożnego mieszczaństwa, zainteresowanego także ekonomicznie w obronie narodowości ukraińskiej przed naporem polonizacyjnym.

W starej poezji ukraińskiej, układanej w języku cerkiewnosłowiańskim, z silną już domieszka żywego języka ludowego, ukraińskiego i polskiego występowały prawie wyłącznie panegiryki. utwory okolicznościowe i religijne, przeznaczone na odpowiednie święta.

Wiersze panegiryczne podobnie jak w literaturze polskiej i zgodnie z nakazem czasów, odznaczają się niezwykle kwiecistymi, bardzo długimi tytułami i hipcrbolizacją postaci, wprowadzają też bardzo często rekwizyty świata antycznego. Poeci ukraińscy stawiali na £    obfitość porównań, epitetów, przenośni, alegorii - tak typowe dla polskiej poezji barokowej

środki stylistyczne, dostrzega się wyraźną tendencję do przejaskrawiania faktów, wyolbrzymiania wielkości. do komizmu i groteski.

Była to poezja kozackiej elity i wyższej hierarchii duchowej. Dopiero później w XVIII zaczęto układać wiersze również o tematyce historycznej i obyczajowej.

Budowa wierszy w dobie baroku była prosta, początkowo układano je systemem nicrównozgłoskowym i rymowano parzyście, z czasem zaczęto naśladować polski trzynastozgłoskowiec z rymem żeńskim (a; a; b; b). wpływ polszczyzny przejawiał się także w słownictwie i stylu.

Do pierwocin poezji układanej systemem nicrównozgłoskowym należą m.in. wiersze dodane przez Herasyma Smokryckiego do tzw. „Biblii Ostrogskicj”, anonimowy „Lament o nieszczęsnej przygodzie...mieszczan Ostrogskich”^{1 2 3} i wiersze Kyryłła Traankwiliona Starów eckiego’.

Pierwsze próby poezji sylabicznej wyszły spod pióra Andrija Ryms/.y (1581) Poezję tę uprawiał również pochodzący z Mołdawii Pamwa Berdyna'. pisał on także wierszowane typowe dla baroku dialogi, przeznaczone do wygłaszania przez uczniów ruskich szkół ^    brackich.

Cechy wspomniane wcześniej charakterystyczne dla baroku najpełniej rozwinęły się w twórczości Kasjana Sakowicza⁴ piszącego po polsku i po rusku, postaci znamiennej dla tych czasów na Ukrainie. Jako rektor kijowskiej szkoły brackiej napisał słynny „Wiersz na żałosny pogrzeb zacnego rycerza Piotra Konstantynowńcza Sahajdacznego, hetmana wojska jego królewskiej mości zaporoskiego”⁵, w którym zastosował nową nową modna barokow-ą konwencję.

1

„Lament o pryhodie neszczasnoj... mieszczan ostrozkich", 1634

2

^: Jeden z działaczy bractwa cerkiewnego we Lwowie, kaznodzieja, drukarz, od 1626- unita. Autor „Perły

3

różnobarwnej” 1646, złoZonej z 21 wierszowanych utworów moralizatorskich dydaktycznych, odznaczającej się

4

duZym bogactwem stosowanych figur retorycznych i poetyckich tropów.

5

Drukarz i grawer w Stratnie, Przemyślu, Lwowie i Kijowie, autor monumentalnego słownika języka rusko-ccrkicwno-slowiańskicgo {leksykonsławenorosskij i imen tołkowanie, 1672)

* Ok. 1575-1647 uczył się w Akademii Jagiellońskiej i Zamojskiej

‘ „ Wirsz na Załosnyj pohreb zacnoho rycera Petra Konstantynowycza Sahajdacznoho, hetmana wojska jeho korolewskiej miłosti zaporoskoho”, 1622