64724 skanuj0103 (23)

Epoka piśmienna doba śrcdniopolska

202 Już pod koniec XVI wieku (twórczość Mikołaja Sępa Szarzyń-skiego) renesansowy model stylistyczny zaczął się przekształcać w model barokowy. Składa sic nań następujący zespół zasad stylistycznych: programowa trudność, skomplikowanie tekstu, koncept, chwyt formalny jako czynnik organizujący nierzadko całość utworu, precyzja składniowa wyrażająca się w utrzymaniu licznych i ostrych rygorów skladniowych,-.częsly szyk przestawny, wysoki kunszt stylistyczny przy równoczesnym sporym udziale form języka potocznego, konkretność, szczegółowość językowa, dbałość o autentyzm szczegółu, rozbicie jednostek znaczeniowych i ich podporządkowanie kontekstowi, szczególne upodobanie do anafory, nagromadzenia, antytezy i oksymoronu spośród zasobu stosowanych środków poetyckich. Zespół to dość obszerny i ogólny, bo też wykształcona w okresie Odrodzenia wielonurtowość stylistyczna jeszcze jaskrawiej się uwidacznia w okresie baroku. W języku artystycznym baroku można wyodrębnić następujące odmiany: L>arok dworski/Uan Andrzej Morsztyn, Stanisław Herakliusz Lubomi rski)_>: mieszczański: sen tymenfahiyyf S/y m on Zi moro wic) i satyry: czny 'fliteraturasbwizcłrzalska), |WTeszćieszfachecki .jfc2vli sa r m a ck i (Wacław Potocki, Samuel ze Skrzypny Twardowski. Jan Chryzo-stom Pasek).

Nurt baroku dworskiego, najpełniej realizujący wymienione reguły stylistyczne, zilustrujemy przykładem wiersza Morsztyna O swej pannie:

Biały jest pole równy ałabastr z Kar ary,

Białe mleko przysłane w sitowia z koszary,

Biały łabęć i białym okrywa się piórem.

Biała perła nieczęstym zażywana sznurem,

Biały Śnieg świeżo spadły, nogą nie deptany,

Biały kwiat liłijowy za świeża zerwany,

Ale bielsza mej panny pleć twarzy i szyje Niż marmur, mleko, łabęć, perła, śnieg, Wije.

Wiersz ten dobrze ukazuje rolę konceptu, chwytu formalnego w organizacji całego utworu, rolę anafory i nagromadzenia, kunszt składniowy wyrażający się zwłaszcza w skomplikowanych wielopłaszczyznowych paralelizmach, dbałość o konkretność i realizm szczegółu językowego („Białe mleko przysłane w sitowiu z ko-

szary”), wreszcie rozbicie jednostek znaczeniowych i ich uzależ- 203 nicnie od kontekstu.

Jest to trwałe osiągnięcie epoki i jej wkład do dorobku stylistycznego polszczyzny artystycznej. Barok odkrył oczywistą dziś dla. nas prawdę, żc znaczenie -wyrazu każdorazowo zależy od kontekstu. W wierszu Morsztyna uległa rozbiciu taka jedność pojęciowa, jak białość: według autora są różne białości — białość alabastru, mleka, piór łabędzich, perły, śniegu, lilii. Każda z tych białości jest inna. Co więcej — wyglądająca już na niepodzielną i bezwzględną białość śniegu w postrzeganiu poety wcale nie jest wartością stałą, skoro autor uściśla: „Biały śnieg świeżo spadły, nogą nie deptany”. Daleko jeszcze do odkrycia, że śnieg może być kolorowy, jak na obrazach impresjonistów — niemniej jednak pierwszy krok na lej drodze został postawiony. W dotychczasowej tradycji stylistycznej jakości miały wartość stałą, wyznaczoną często utartą symboliką.

W nurcię"sannackijo, zwłaszcza w prozie, dążności realistyczne ścierały sic z retoryką rodem_ze szkół jezuickich (widać to dobrze w barwnej, soczystej relacji o wydarzeniach w Pamiętnikach Paska — i w Paskowych mowach, pełnych zawiłych i długich zdań złożonych, mitologicznych porównań i metafor, wyrazów, zwrotów i cytatów łacińskich).

Jak już wspomnieliśmy, wynaturzeniom schyłkowego baroku kres położy program oświeceniowej reformy języka i stylu.