16974 skanuj0101 (20)

Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska

198    ,,[••-] trzeba waćpaństwu wiedzieć, żc my sic od pewnego wodza

Samnitów wyprowadzamy, zwanego Musca, co po naszemu mucha znaczy. Ów Musca po nieszczęśliwych przeciw Rzymianom imprezach na dwór Ziemowita, syna Piastowego, przybył, któren przezwał go dla większej wygody Muscalskim, co potem potomność na Muszalskiego przerobiła”.

Kres tej manii elymologizowania położył racjonalizm i rewizjo n izm historyczny czasów Oświecenia — dość przypomnieć w tym miejscu znakomite, a nic w pełni chyba docenione dzieło księcia biskupa warmińskiego — Historię na dwie księgi podzieloną.

21. JĘZYK 1 STYL LITERATURY DOBY ŚREDNIOPOLSKIEJ

Doba średniopolska obejmuje dwa okresy literackie: renesans i barok.

W latach przełomu renesansowego nastąpiło zbliżenie języka artystycznego do żywej polszczyzny potocznej. Niemało przyczynił się do lego nowy ważny składnik życia kulturalnego — powstanie i rozwój drukarstwa. Drukarstwo powołało do życia rynek czytelniczy i masowego anonimowego odbiorcę książki, zainteresowanego już nic tylko literaturą religijną, lecz i popularną literaturą świecką w języku narodowym. Na to zamówienie społeczne w pierwszych dziesięcioleciach XVI wieku odpowiadali swoją twórczością przede wszystkim pisarze mieszczańscy z kręgu absolwentów Akademii Krakowskiej, często zatrudnieni w oficynach drukarskich jako redaktorzy i korektorzy (Biernat z Lublina, Baltazar Opec, Jan z Koszyczek, Andrzej Glaber z Kobylina, Stefan Falimirz i inni). Dzieła ich — głównie przekłady i przeróbki popularnych w średniowiecznej Europie przypowieści, historyj, bajek, żywotów, poradników zielarskich i medycznych itp. - zdradzają jeszcze średniowieczny nalot językowy, lecz mimo to stanowią ważny wstępny etap kształtowania się i rozwoju nowoczesnej już polszczyzny artystycznej okresu Odrodzenia. W tych dziełach, nawiązując do żywej mowy potocznej, wyzwalała się ona z pęt średniowiecznego szablonu stylistycznego. Druga, przejściowa faza tego procesu przypada na twórczość takich pisarzy, jak Marcin Bielski

czy Mikołaj Rej, których język wyrósł z podłoża potocznej mowy 199 średnio wykształconej szlachty. Unika on szablonu i abstrakcji, a zmierzą w kierunku obrazowości, konkretności i realizmu. Wreszcie fazę pełnej sprawności i. dojrzałości osiągnęła artystyczna polszczyzna renesansowa pod piórem Jana Kochanowskiego, Łukasza Górnickiego, Stanisława Orzechowskiego, Jakuba Wujka,

Piotra Skargi.

Renesansowy model stylistyczny kształtował się w walce z szablonem stylistycznym późnego średniowiecza. Stąd naczelne zasady stylistyczne, które się nań składają, to zbliżenie języka artystycznego do potocznej mowy wykształconego mieszczaństwa i szlachty, obrazowość, realizm, jasność, wy razistość, umiar stylistyczny i zharmonizowanie strony językowo-stylistycznej utworu / jego stroną treściową. Brzmią te zasady dość ogólnie, ale tylko taka ogólna charakterystyka jest w stanie objąć całość języka artystycznego polskiego Odrodzenia. Musimy bowiem pamiętać, że w tym okresie — w stosunku do średniowiecza w stopniu nieporównywalnym — wzrosły funkcje języka literackiego i artystycznego. Polszczyzna stała się w piśmie językiem państwowym (w mowie była nim zawsze), językiem administracji i prawodawstwa, narzędziem agitacji społecznej (literatura polemiczna, polityczna i religijna), językiem nauki (obok łaciny). W związku z tym w obrębie języka literackiego intensywnie kształtowały się różne style funkcjonalno (zalążki niektórych powstały już w średniowieczu): urzędowó--kancelaryjny, dyplomatyczny, prawny, wymowy politycznej, publicystyczny, naukowy.

Język artystyczny też nie był jednolity. W poezji, możemy wyróżnić przynajmniej dwa style: „wielki” i „prosty”. Różnice między nimi zilustrujemy przykładami z twórczości Jana Kochanowskiego.

Styl „wielki” cechuje często:

a)    szyk przestawny (inwersja): „Lecz ja nie jako niedźwiedź, albo mściwa Myślę cię drapać lwica popędliwa”;

b)    większe nasycenie tropami i figurami poetyckimi, takimi jak: wieloczłonowa apostrofa: „O panny, o Jowiszów, o pięknej Pamięci Cny narodzie”; zeugma (konstrukcja składniowa polegająca na sprzęgnięciu za pośrednictwem jednej części zdania, np. orzeczenia, szeregu zdań sąsiadujących, przy czym składnik wiążący nie jest