skanuj0007 (366)

bowiem do miejsc‘.'w przestrzeni geograficznej, drugie' natomiast do ludzi. Definicje' geograficzne .mówią o koncentracji łudzi w takich punktach. przestrzeni, które różnią się od skupisk- .zamieszkałych przez ludność wiejską wielkością, funkcjami oraz znajdującymi się na ich terenie instytucjami. Z kolei definicje socjologiczne zakładają istnienie specyficznego miejskiego stylu życia, odmiennego od stylu życia mieszkańców wsi. Różnice te są pochodną zarówno swoistych cech środowiska miejskiego, • jak i pozarolniczego zatrudnienia” ⁶.

W niniejszej pracy korzystać -będziemy z rozróżnień zaproponowanych przez S. Greera ⁷. Wyróżnia on trzy podstawowe Znaczenia "terminu „urbanizacja”. W znaczeniu pierwszym urbanizacja utożsamiana jest z urbanizmem, czyli ze specyficznym stylem i sposobem życia mieszkańców miast. W bardzo bogatej literaturze socjologicznej poświęconej tym zagadnieniom urbanizm jest. najczęściej definiowany przez wymienianie wielu jego konkretnych cech lub mówi się o nim krótko jako o fenomenie kulturowym ⁸, lub po prostu jako o kulturze mieszkańców miast⁹. Zasadnicza trudność związana z formułowaniem tego rodzaju definicji polega na konieczności wcześniejszego sprecyzowania, jakie cechy, zachowania czy też postawy należy uznać za typowo amiejskie. Przyjęcie jakiegokolwiek rozumienia tego terminu przesądza bowiem automatycznie kierunki przyszłych badań oraz typ i charakter podejmowanych problemów^x0. Różne definicje „urbani-zmu” w sposób szczegółowy zostaną przedstawione i omówione w dalszych partiach pracy.

. Urbanizacja w drugim, przyjętym przez S. Greera, znaczeniu to po prostu wzrost liczby ludności w miastach. W przeciwieństwie do definicji socjologicznych, demograficzne definicje urba-

• * Arthur E. Smailes, The Definitioh and bleasv.rem.ent of Urbaniza-£ion, w: Essays on World Urbanization, Ronald Jones (ed.), Georg Philip and Son Ltd., London 1975, s. 1.

⁷    S. Greer, The Emerging City, s. 194 i tenże: The Urbane View, Oxford University Press, Lbndon-O.Kford-New York 1973, s. 2S0 - 235.

⁸    Patrz np.r Urbanism, Urbanization and Change, s. 2.

* S. Greer, The Emerging City, s. 194.

w Patrz np.: Albert J. Reiss Jr., Urbanization, w: A Dictionary of ffte Social Sciences, Julius Gould, William L. Kolb (eds.), Taviśtock Publlcations. London 1954, s. 739.

nizacji budzą .'znacznie mniej JśD_ntrowersji-^; Zgodnie .z; klasycznym już dziś określeniem H.‘ Tisdale’a, urbanizacja ^definiowana ."jest ńa ogół jako proces koncentracji ludności, który przebiega w dwojaki sposób. Po pierwsze, poprżez wzrost liczby punktów, w których następuje koncentracja oraz, po. drugie, poprzez zwiększanie liczby ludności w tych punktachⁿ. Definicje te z reguły nie charakteryzują bliżej owych „punktów koncentracji” i milcząco zakładają, że są nami miasta. Stanowi to ich główną słabość, gdyż, jak pisze A. Jagielski: „Jednym z zasadniczych zarzutów wobec geograficznej koncepcji urbanizacji 'były niepowodzenia prób zdefiniowania pojęcia'miasta. Zarzut ten wynika z pojmowania miasta' jako obszaru wyraźnie żdelimitowanego, o charakter-ze jednorodnym, nie uwzględnia zaś koncepcji miasta w sensie skupienia przestrzennego, którego granice mogą być w zasadzie nie-sprecyzowane, mimo że są potrzebne dla pomiaru stopnia skupienia ludności w tego rodzaju aglomeracjach. [...] W naszych warunkach wątpliwości, czy dane skupisko z punktu widzenia relacji przestrzennych można uznać za miasto, czy nie, dotyczą jedynie klasy skupień od 1000 do 5000 mieszkańców. Podział na wieś i miasto nie jest już zresztą uwzględniany w wielu statystykach narodowych. Natomiast dla uniknięcia wątpliwości i niejasności Biuro Statystyczne ONZ za miasta uważa skupienia o liczbie mieszkańców powyżej 20 tys,, a za miasta duże skupiania o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. lub 500 tys. Te definicje są na ogół. wystarczająco operatywne dla mierzenia procesów urbanizacji tak z punktu widzenia geograficznego, jak i innych dyscyplin nauko wych^{M 12}. Trzeba także zaznaczyć, że postępy urbanizacji mierzone są nie tylko samym wzrostem wielkości miast, lecz często także wzrostem odsetka osób mieszkających w‘ miastach w stosunku do ogólnej liczby ludności zamieszkującej d an^ terytorium.^ WJym_ drugim wypadku rozwój urbanizacji

¹¹ Hope Tisdale, The Process of Urbanization, „Socia-1 Forces" 1942, nr 20, s. 311; cyt. za: 'Gideon Sjoberg-, Theory and Research in Urban Sociology, w: The Siudy of Urbanization, Philip M. Hauser, Leo F. Schno-re (eds.), John WLley, New York-London-Sydney 1065, s. 153. Patrz też: A. J. Reiss Jr., Urbanization, w: A Dictionary of fhe Social Sciences, s. 739. ^u A. Jagielski, Geografia ludności, s. 243-244.

11