SN grudzien 06
0

BlMlTłama

FRAGMENT OBSZARU zbadanego przez teleskop Hubble’a. W powiększeniu - jedna z najsłabszych zwykłych gwiazd (na górze) oraz jeden z najsłabszych białych karłów, które umożliwiły ustalenie wieku gromady.

podwójne w gromadzie kulistej ii Cen-tauri, która leży w odległości 17 800 lat świetlnych od Słońca, w tle niewidocznego z obszaru Polski gwiazdozbioru Centaura.

Jej wiek astronomowie ocenili na 11.8mld lat. Kilka miesięcy później głos zabrali kosmolodzy, szacując na podstawie danych zebranych przez sondę WMAP, że Wszechświat ma 13.7 mld lat.

Już sam brak sprzeczności w tych dwóch wynikach był niewątpliwym sukcesem, ale nie wy starczał, by uznać problem za zamknięty. Zgodnie z zasadą, że „w nauce nigdy dość sprawdzania'', gromady kuliste cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem naukowców. Najnowsze wyniki badań tych obiektów zostały opisane w Science z 18 sierpnia br. przez międzynarodowy zespół astronomów, którym kierował Harvey Richer z Univcrsity of British Columbia w' Vancouver w Kanadzie. Naukowcy zaobserwowali najsłabsze z gwiazd należących do gromady kulistej NGC 6397, która znajduje się w odległości 7200 lat świetlnych od Słońca w tle również niewidocznego u nas gwiazdozbioru Ołtarza. Aby tego dokonać, musieli przez osiem dni zbierać ich światło za pomocą teleskopu Hubblea. Mając pewność, że widzą cały inwentarz gromady, wybrali z niego białe karły i oznaczyli ich położenia na tzw. diagramie Hertzsprunga-Russella, na którym jasność gwiazdy jest odłożona w funkcji jej temperatury'.

Biały karzeł nie ma żadnych źródeł energii - świeci kosztem ciepła nagromadzonego w jego w nętrzu, dzięki zachodzącym tam niegdyś reakcjom jądrowym. Teoria przewiduje, że stygnący karzeł przesuwa się na diagramie Hertzsprunga-Russella wzdłuż ściśle określonej krzywej (tzw. krzywej chłodzenia), świecąc przy tym coraz słabiej. Temperatura jego powierzchni* obniża się najpierw do 4000 K, po czym przez pewien czas rośnie, a przyczyną tego paradoksalnego zjawiska jest proces nieco podobny do efektu cieplarnianego. Na krzywej chłodzenia pojawia się dzięki temu charakterystyczne załamanie, nazywane przez astronomów błękitnym hakiem (blue hook).

Zespół Richera był pierwszym, któremu udało się zaobserwować błękitny hak w gromadzie kulistej. Do otrzymanej w ten sposób empirycznej krzywej chłodzenia naukowcy dopasowali krzywą teoretyczną, co pozwoliło im obliczyć czas, jakiego potrzebowały najsłabsze białe karły w NGC 6397, by ostygnąć do obecnej temperatury. Według wstępnych, jeszcze nieopublikowa-nych wyników, wynosi on 12.7mld lat, co oznaczałoby, że NGC 6397 powstała około 12.8 mld lat temu (100min lat to oczekiwany czas życia gwiazd, których rdzeniami były białe karły).    ■

'Chodzi o temperaturę wyznaczaną z położenia maksimum w widmie obiektu.

NOWA METODA wywołała kolejne ataki na badania z wykorzystaniem ludzkich zarodkowych komórek macierzystych. Zdjęcie wykonane skaningowym mikroskopem elektronowym (sztucznie pokolorowane) pokazuje taką komórkę powiększoną około 4200 razy.

10 ŚWIAT NAUKI GRUDZIEŃ 2006

o

o

^: Blastomerowe nadzieje

POZYSKIWANIE KOMÓREK MACIERZYSTYCH BEZPIECZNE DLA ZARODKA? CHARLES Q. CH0I

Czyżby wreszcie pojawiła się metoda otrzymywania ludzkich zarodkowych komórek macierzystych bez szkody dla embrionów? Biotechnologiczna firma Advanced Celi Technology (ACT) z Worcester w Massachusetts poinformowała w sierpniu o opracowaniu procedury, zachwalanej jako sposób na uwolnienie się od kontrowersji wrnkół konwencjonalnych technik pozyskiwania tych komó

rek, wiążących się z niszczeniem ludzkich zarodków.

Naukowcy badają ludzkie zarodkowe komórki macierzyste, ponieważ mogą się one przekształcić w każde inne komórki i w związku z tym dają nadzieję na regenerację narządów. Izolowane są zazwyczaj z tzw. nadmiarowych zarodków powstających podczas zapłodnienia in vitro. W czasie tej procedury zapładnia się wiele

NASA/ESA/H. RICHER Unnmmty of Brttłih Columbia (na gór tal, DAVID SCHARF Photo Rataarchars, Inc. (na dolo)