SSA42122

114 Projekty sceniczne we Francji (przed 1650 r.)

że taką sztukę można wystawić w teatrze w trojaki sposób, i tylko w trojaki sposób: 1. przez użycie zasłon, a wtedy wyobraźnia widzów stwarza otoczenie; 2. przez zastosowanie zmian dekoracji; 3. przez zastosowanie dćcor simultanś.* Mahelot przyjął właśnie ten ostatni sposób. Można posłużyć się typowym przykładem, by wyjaśnić samą zasadę. Projekt podany na il. 56 został wykonany dla sztuki Pandoste, opartej na tym samym temacie co Opowieść zimowa. Podczas gdy w Szekspirowskim dramacie sceny przenoszą się z pałacu Leontesa na czeskie równiny i dzikie wybrzeże morskie, francuski inseenizator umieszcza na scenie wszystko naraz. Na lewo, patrząc od widowni, namalowane morze, bezpośrednio za nim ukazuje się Świątynia w Delfach. W głębi sceny widnieje Pałac w Epirze, a z prawej strony jest więzienie. Według wszelkiego prawdopodobieństwa dekoracje przedstawiające owe rozliczne maisons lub case były trójwymiarowe, jak u Serlia, zbudowane z drzewa pokrytego malowanym płótnem, i przynajmniej niektóre z nich były praktykablami. „Okno, przez które doręcza się list”, i „wieża, sznur z węzłami do spuszczenia się z wieży, most zwodzony, który w razie potrzeby można opuszczać” ⁴ — dowodzą, że „domy” nie były jedynie symboliczne. W ten sposób ustawiano na scenie wszelkiego rodzaju budynki i dekoracje, a nawet zdarzały się pojedyncze pokoje z wyjętą niby „czwartą ścianą”. W „salonie” mieściły się „stół, dwa taborety, na stole stał kałamarz” ⁶.

■ Jesteśmy tu wyraźnie w punkcie zetknięcia się klasycyzmu i romantyzmu albo dokładniej średniowiecza i Renesansu. Znajdujemy się jeszcze w kręgu stałych scenerii stosowanych w misteriach, mając zarazem jednak kontakt z pomysłami włoskimi. „Perspektywa, gdzie są dwa przejścia między domami”⁶, czytamy na przykład, i same te słowa mówią wszystko.

Znaczenia projektów Mahęlota nie należy bagatelizować. Są to dokumenty bezcenne przy "Badaniu nie tylko francuskich, ale i angielskich osiągnięć w dziedzinie teatru. Mając do czynienia z inscenizacją dworską w Londynie w ciągu szesnastego wieku, bądź też z oprawą sceniczną, na jaką mogły sobie pozwolić zespoły chłopięce, zawsze musimy o tym pamiętać.

TEATRY ANGLII ELŻBIET ANSKI EJ (DO 1642 R.>

UWAGI OGOLNE

B adając rozwój teatru we Włoszech i Francji odkryliśmy pewne wyraźnie określone typy oprawy scenicznej. 1. Przede wszystkim scena z zasłonami, z prostym podniesionym podium, jak w farsie francuskiej, oraz jako jej odmiana theatres de foire, gdzie estrada zakończona jest zwykłym tłem z płótna, pomalowanym perspektywicznie. 2. Monumentalna i trwała fasada, jaką widać w Teatro Olimpico Palladia, z u licami, które zbiegają się w kierunku właściwej sceny, przy czym istnieje pięć wejść dla aktorów. 3. Konwencjonalne projekty dla komedii, tragedii i sztuki satyrowej, jak to planował Serlio. 4. Dćcor simultane, stosowany w Hótel de Bourgogne. 5. Połączenie znamiennych cech dekoracji Palladia i Serlia w Parmie, z opracowaniem urządzeń do przesuwania dekoracji. Rzecz jasna, że kilka spośród wymienionych typów inscenizacji sięga aż w głąb wieku siedemnastego, ale obecnie zmuszeni jesteśmy cofnąć się do poprzedniego stulecia, aby omówić jeden z najciekawszych i najważniejszych etapów rozwojowych teatru europejskiego.

Sceny elżbietańskiej, podobnie jak teatrów włoskich, nie można traktować jako jednolitej całości. Pierwszy teatr publiczny otwarto w Anglii w .1576 r., ale na długo przed tą datą wystawiano u dworu starannie opracowane widowiska, a od 1576 do 1642 r. mamy prawie trzy czwarte wieku.; Byłoby oczywiście najkorzystniej ująć chronologicznie genezę i powolny rozwój teatru angielskiego, lecz zajęłoby to chyba więcej miejsca, niż można temu tematowi poświęcić. Dlatego zastosujemy znowu wyraźny podział i będziemy każdą grupę traktowali jako odrębną całość. W ciągu szesnastego i w początkach siedemnastego wieku możemy wyśledzić w Londynie pięć kierunków łub typów inscenizacji. 1. Najprzód istnieje scena estradowa używana przez aktorów grających interludia. 2. Z kolei idzie widowisko dworskie szesnastowieczne, z którym można powiązać teatry użytkowane przez zespoły chłopięce pod kierunkiem Lyly‘ego i jego towarzyszy. 3. Następnie dochodzimy do właściwej sceny publicznej, którą reprezentuje wielki teatr pod gołym niebem „Globe". 4. Jednak