str16 (41)

a

174 a. Cotte d'armes przeszywana na wacie, zdobienie heraldyczne, należała do ks. Walii Edwarda Czarnego, zm. w 1376 r,; b. tarcza herbowa księcia Walii Edwarda Czarnego

lem na barwy według tarczy rycerskiej, noszono w połowie XJV w. i później cotte d'armes uszytą / płótna, w kilku warstwach przeszywanego na wełnie łub wacie jedwabnej lub bawełnianej. Wierzch takiego ubioru pokrywano tkaniną barwną, często jedwabną, na której widoczne były ściegi łączące podkłady tkaniny i watowania. Cotte d'ar mes mogła mieć zwyczajne rękawy lub skrócone; były one szyte także bez rękawów, a powierzchnia tkaniny ubioru zawsze miała wgłębione pręgi pionowego i czasem poziomego przeszywania. Skrócone rękawy w cotte d'armes znane były w lalach 1365—1374 w Niemczech i no$2oae na kolczugach (173).

Do najpiękniejszych przykładów dekoracji heraldycznej colte d’armes należy zabytkowy ubiór ks. Walii Edwarda (zm. w 1376 r.), przechowany w katedrze w Canterbury. Jest to zarazem wczesny przykład przeniesienia całej kompozycji heraldycznej z larczy herbowej na ubiór rycerski, najczęściej bowiem w XIV w. umieszczano w dekoracji ubioru powtarzany rytmicznie pojedynczy element wybrany ze znaku herbowego. Od 2. poi. XIV w. skomplikowana dekoracja heraldyczna pojawi się na cotte d’armes, a w XV w. na sukniach kobiecych, ubiorach heroldów, czaprakach koni rycerskich na turniejach i na ubiorach towarzyszącej rycerzom drużyny.

Cotte d'armes ks. Edwarda ma na polach niebieskich motywy heraldycznej lilii, na polach czerwonych złote lamparty angielskie według połączonego herbu Anglii i Francji, przyjętego przez króla Idwarda III w 1340 r. (174 a, b). Długość ubioru wynosi 90 cm, a zatem nawet przy wysmuklej postaci nic byt to ubiór całkiem krótki — dochodził na pewno do połowy uda. Na przodzie ubiór był sznurowany. Skrócone rękawy colte d’armes, wzorowane na niemieckiej modzie rycerskiej, przyjął książę Edward z Niemiec wraz ze swą osobistą dewizą „Ich diene" i godłem piór strusich na czarnej tarczy.

175 a. Ubiór męski przeszywany poziomo na wacie, czerwony, spodnie i kaptur różowe; 6. długie okrycie ciemnoniebieskie, obuwie czame, 1371 r.; c. męski jaquel biały, przeszywany, zapinany na guziki, kaplur przypinany na guziki ubioru oraz spodnie barwy ciemnoniebieskiej; obuwie czarne, ażurowe, wydłużone, 1379 r.

Zabytkowy ubiór z Canterbury zbadany został dokładnie w czasie konserwacji i wykonywania rekonstrukcji. Skopiowany ubiór został umieszczony nad sarkofagiem zamiast oryginalnego, który w ten sposób ocalony został od zniszczenia. Technika wykonania ubioru jest podobna do tej, którą podają opisy statutów krawieckich. Do watowania użyto elastycznej miękkiej wełny owczej.

Pokrycie ubioru stanowił aksamit; motywy heraldyczne, wycięte z tkaniny przetykanej nitką złotą i srebrną, były naszyte przed pikowaniem i obwiedzione cienkim złotym sznureczkiem. Srebrne lilie francuskie naszyto na tlo błękitne, złote lamparty angielskie na tle czerwonym. Różne malowane w XIV w. w wizerunkach rycerzy ubiory ze zdobieniem heraldycznym, nawet jeśli mają rękawy, można (zdaniem P. Posta, historyka uzbrojenia) uważać za pikowana cotte d'armes, nakładaną na zbroję.

Analogie, jakie można zauważyć w technice wykonania i kroju cywilnych wąskich i krótkich ubiorów i pikowanych cotte d’armes, są potwierdzeniem tezy wypowiedzianej przez P. Posta o wpływie uzbrojenia ochronnego na wytworzenie się mody męskiej w poł. XIV w.

We francuskim rzemiośle krawieckim XIV w. istniała ściśle przestrzegana specjalizacja. Krótkie ubiory cywilne męskie, przeszywane na wacie, które wymagały znacznego watowania na piersiach i w ramionach, wykonywali krawcy, zwani we Francji doubletiers. Szyli oni i pikowali watowane doublets, noszone pod kolczugą, i również watowane, pikowane ozdobne cottes d'armes. Ubiory długie według dawnej mody, miękkie, fałdziste nie wymagały podkładów z waty; te szyli krawcy o dawnej specjalizacji. Wobec ogromnego powodzenia nowej mody obcisłych watowanych ubiorów męskich, która zyskiwały zwolenników nawet wśród ludności miast, zwłaszcza młodych patrycjuszy miejskich, krawcom, którzy szyli ubiory według dawnej mody, zaczęła grozić utrata zarobków. Już w XIV w. coraz rzadszy stawał się zwyczaj zamawiania garniturów, zwanych robę, które składały się z kilku różnych długich ubiorów, szytych z tego samego sukna, częściowo na podszyciu fulrza-nym, przeznaczonych na różne pory roku. Garnitury robę sprawiali jeszcze ludzie starzy lub noszący długie szaty z racji swego zawodu i nie skłaniający się do mody krótkich jaquet. Na prośbę kraw'-ców, specjalistów od długich ubiorów, wystosowaną do króla francuskiego, otrzymali oni pozwolenie szycia na równi z doubletiers szat z podkładem waty. Datę wydania w 1358 r. tego przywileju można uważać za pełne nasilenie we Francji mody strojów krótkich.

Skrócenie ubiorów męskich pociągnęło za sobą wiele niedogodności; przy żywszych ruchach

151