STP84851

BADANIA ANKIETOWE

W Europie Zachodniej badania empiryczne wykorzystujące ankiety pojawiły się jako reakcja na społeczne problemy rodzącego się kapitalizmu. Ma się tutaj przede wszystkim na myśli dynamicznie rozwijający się w końcu XIX w. i na początku XX w. ruch społeczny zwany surveyowym. Społecznymi sur-veyaml nazywano wówczas badania zbiorowości na jakimś terenie. Zebrane Informacje byty wykorzystywane przez władze administracyjne do rozwiązywania problemów społecznych różnych grup, najczęściej najbiedniejszych.

Za najwybitniejszych przedstawicieli europejskiego surveyu uchodzą: Frederic Le Play, który badał robotników francuskich, analizując m.in. budżety rodzinne, i Charles Booth — angielski organizator wielkich badań nad londyńskimi robotnikami.

Oceniając dokonania ruchu surveyowego zwraca się uwagę na trzy niezwykle ważne aspekty: był to ruch w swej istocie reformatorski; prowadzone badania miały bardzo praktyczny, aplikacyjny sens; w pracach przedstawicieli tego ruchu ukształtowały się m-dymenty większości stosowanych do dzisiaj sposobów badań społecznych nad współczesnością, przynajmniej w zakresie gromadzenia materiałów, zastanawiano się m.in. nad regułami budowania pytań i możliwościami wykorzystania statystyki.

Kolejną okolicznością, która wpłynęła na rozwój badań ankietowych, były sondaże społeczne przeprowadzane w społecznościach lokalnych Stanów Zjednoczonych w latach 1905-1930. idea takich sondaży pojawiła się w odpowiedzi na potrzeby zgłaszane przez nurty reformatorskie i administrację miejską w pewnym okresie rozwoju miast amerykańskich. Przeprowadzano wówczas tysiące sondaży dotyczących problemów pracy, edukacji, służby zdrowia i szpitalnictwa, wypoczynku i przestępczości. Podkreśla się, że „zadziwiająco duża liczba osób, Które stały się akademickimi «socjologami» w latach dwudziestych bieżącego stulecia, zaczynała od uczestnictwa w lokalnych sondażach” (Turner, Turner, 1993, s. 32).

Na pojawienie się badań ankietowych w ich współczesnej wersji wpłynął także rozwój w Stanach Zjednoczonych instytucji reprezentacji demokratycznej (wybory prezydenckie i samorządowe). Procesy demokratyzacji doprowadziły do pojawienia się „rynku politycznego", który zgłosił zapotrzebowanie na informację o preferencjach wyborczych społeczeństwa. W latach trzydziestych i czterdziestych coraz powszechniejsze stają się tzw. pollingowe badania opinii publicznej. W ówczesnych rozważaniach nad istotą opinii publicznej pojawia się zasadnicze pytanie, które ma sens czysto praktyczny (jest bowiem wykorzystywane przez centra polityczne partii 1 sztaby wyborcze): Co trzeba wiedzieć o opiniach ludzi, by je najsku

52

teczniej kształtować? (Roli, Cantril, 1972). W toku badań preferencji wyborczych rozwijane są metody statystycznej reprezentatywności, rozważa-się wlętzagadnienia probabjlisjycznyGh-Fslaejl między próba losowa ~a unlwerśum₁ którego ta próba ma być modelem. Nle-doceniane dotychczas analizy statystyczne stają się istotnym elementem metodologii badań polllngowych (tamże).

Szybko rozwijający się rynek polityczny stwarza zapotrzebowania na instytucje w sposób profesjonalny zajmujące się badaniem opinii. W 1935 r. George Gallup zakłada American Institute of Public Oplnion (zwany powszechnie Instytutem Gallu pa), również w tym roku powstaje The Fortune Survey — agencja badawcza magazynu „Fortune”.

Na uniwersytetach także pojawiają się ośrodki badania opinii publicznej. W 1940 r. Herbert Cantril zakłada Princeton Office of Public Opinion Research, nieco później powstają National Opinion Research Center w Chicago, Survey Research Center przy Univer-sity of Michigan, Washington Public Opinion Labora-tory przy Washington Unlversity oraz Bureau of Applied Social Research przy Columbia University (już nie istniejące), którego organizatorami byli Paul La-zarsfeld i Robert K. Merton. Na wzmocnienie tego nurtu badań (nazwijmy je sondażami opinii publicznej) miało również wpływ powstanie wielu rządowych agencji badawczych. Wyniki ich prac są wykorzystywane przez administrację federalną.

W świadomości społeczeństwa amerykańskiego powoli krystalizuje się rola respondenta jako jedna z ról obywatela w systemie „demokracji realizowanej przy udziale opinii publicznej" (Gostkowski, 1966), badacze opinii publicznej zaczynają zaś być postrzegani jako eksperci i doradcy.

Na rozwój badań ankietowych wywarła wpływ również potrzeba opisania prawidłowości zachowań konsumenckich i konieczność projektowania skutecznych kampanii reklamowych. Największe znaczenie w szybko rozwijających się analizach rynku — finansowanych głównie przez prywatnych sponsorów — miała badawcza działalność dwóch wybitnych postaci: Samuela Stouffera i Paula Lazarsfelda. Udoskonalili oni m.in. przejęte z psychologii instrumentarium badania postaw, wykorzystując równocześnie dokonania teorii doboru próby (Turner, Turner, 1993).

Czynnikiem, który doprowadził do ostatecznego wchłonięcia badań ankietowych przez socjologię akademicką — najpierw amerykańską, głównie za sprawą Lazarsfelda, a później ogólnoświatową — była recepcja filozofii neopozytywistycznej. Specyficzna Interpretacja przez socjologów jej metodologicznych rygorów spowodowała, że socjologia empiryczna zyskała teoretyczną prawomocność, a badania ankie-