STP84850

B

BADANIA ANKIETOWE

Rozbieżności metodologiczne i tradycje badań ankietowych

Badania ankietowe uznawane są za jedną z podstawowych metod socjologii empirycznej. Obrosły ogromną literaturą, lecz nie ma w niej zgody co do zasadniczych ustaleń terminologicznych.

Nazwa „ankieta" wywodzi się 3 języka francuskiego, w którym enąuete oznacza najczęściej zbieranie materiałów w terenie. Do tego kryterium nawiązuje Dictionnaire de sociologte (1973) Larousse’a. Znajduje się tam również termin „ankieta przez sondaż" [enąuete par sondage), mający oznaczać technikę zbierania informacji w obrębie jakiejś populacji lub części tej populacji (określonej takimi kryteriami, jak: płeć, zawód, poziom dochodów, warunki bytowe środowiska) w celu poznania jej opinii i zachowań.

Hasło enąuete (survęy) pojawia się też w obszernym słowniku La sociologie (1970, s. 102-104): „Jest to jeden ze sposobów poszukiwania faktów (informacji) w naukach społecznych. Tutaj będziemy się zajmować wyłącznie ankietą przez sondaż oparty na kwestionariuszu [ąuestionnaire) [Ta technika zawiera trzy zasadnicze fazy: 1) określenie próby, 2) ankietę właściwą, 3) opracowanie danychj

W tym samym słowniku znajdujemy hasło „metoda sondaży" [móthode des sondages; public opinion polis) „Metoda sondaży pozwala poznać opinię publiczną i śledzić jej przemiany. Metoda ta zawiera dwa aspekty: 1) jest techniką matematyczną pozwalającą ustalić badaną próbę i określić rozmiar błędu, 2) jest techniką psychologiczną (obejmuje przygotowanie kwestionariusza oraz wybór, trening i kontrolę ankieterów)".

już ten krótki przegląd wskazuje na wieloznaczność terminu „badania ankietowe”. Panuje jednak

zgoda, że w tego typu badaniach, po pierwsze, stosuje się wywiad kwestionariuszowy lub kwestionariusz ankiety (np. rozesłanej pocztą) oraz, po drugie, przeprowadza się je na próbach reprezentatywnych.

W języku angielskim termin „ankieta" nie jest używany, francuskim określeniom enąuete sodologiąue i enąuete par sondage odpowiada — jak się zdaje ■=fj angielski termin survęy. W Dictioruzry ofSociol-ogy (1988, s. 240) czytamy pod tym hasłem: „Badania surveyowe są systematycznym zbieraniem informacji o jednostkach lub zbiorowościach z wykor2ystaniem wywiadu lub kwestionariusza ankiety pocztowej. Informacje są uzyskiwane bezpośrednio od osób badanych i opracowywane za pomocą analizy statystycznej. Survey jest szeroko stosowany w socjologii i stanowi alternatywę dla metody eksperymentalnej lub obserwacji uczestniczącej {gadania surveyowe zwykle są przeprowadzane na próbie wylosowanej z szerszej populacji, a wnioski z badań rozszerza sie na tę populację z określonym stopniem dokładności”] Powyższa definicja uwzględnia wszystkie najważniejsze cechy sur-veyu ugruntowane w tradycji socjologii anglosaskie^ W tej konwencji językowej identyczne cechy przypisuje się terminom public opinion research i polis*,Iz. niejednoznaczność terminologiczna ma uwarunkowania historyczne. _:

W literaturze przedmiotu poświęconej okolicznościom pojawienia się badań ankietowych często podkreśla się, iż mimo ich dominacji we współczesnej socjologii empirycznej nie zostały stworzone przez socjologię jako naukę, nie są narzędziami wynalezionymi przez nią do realizacji własnych celów poznawczych^^

Mówi się też zazwyczaj o kilku zasadniczych okolicznościach, które wpłynęły na upowszechnienie się badań ankietowych w socjologii. - 2