STP84853

54

BADANIA ANKIETOWE

•    empiryczną praktyką badawczą poddaną wyraźnie określonym metodologicznym rygorom wyprowadzonym z teorii;

•    uniwersalnym sposobem badania w minimalnym stopniu zależnym od kontekstów społeczno-kulturowych;

•    praktyką badawczą społecznie neutralną — abstrahującą od systemu wartości badacza i nie zakłócającą w sposób istotny sposobu postrzegania świata przez badanych;

•    sposobem uzyskiwania danych ilościowych, dotyczących opinii bądź zachowań całego społeczeństwa i umożliwiających — w drodze kolejnych przekształceń i uogólnień — budowanie teorii społecznych o różnym poziomie ogólności.

Zastosowania badań ankietowych

Istnieje kilka rodzajów badań, w których omawiana metoda ma zastosowanie.

Ankietowe badania opinii publicznej mają na celu uchwycenie stanów świadomości i opinii społeczeństwa dotyczących bieżących, często kontrowersyjnych wydarzeń. Mają służyć śledzeniu zmian w nastawieniach, opiniach, nastrojach i przewidywaniu na tej podstawie przyszłych zachowań różnych zbiorowości, grup społecznych. Na szczególne wyróżnienie zasługują badania ankietowe prowadzone przed wyborami i po wyborach, gdyż są to jedne z nielicznych typów badań, w których istnieje możliwość zweryfikowania trafności przewidywań. Ankietowe badania opinii publicznej w Polsce zazwyczaj nazywa się sondażowymi, a anglojęzycznym odpowiednikiem tego terminu jest polling.

Ankietowe badania rynkowe koncentrują się na poznawaniu preferencji, gustów, stanu posiadania rozmaitych dóbr i zakresu korzystania z różnych usług grup zróżnicowanych ze względu na płeć, wiek, poziom dochodów, poziom zamożności, miejsce zamieszkania, również na badaniu skuteczności akcji reklamowych, tak aby w efekcie zaprojektować najbardziej adekwatne kampanie promocyjne oraz móc przewidywać zachowania konsumentów.

Ankietowe badania zachowań w różnych dziedzinach życia społecznego (np. badania wiktymolo-giczne, badania z dziedziny profilaktyki zdrowotnej). Ich zasadniczym celem jest opis faktograficzny, a nie poznanie stanu świadomości. Badania te, zgodnie z tradycją anglojęzyczną, określa się jako behavioral survęys.

Badania akademickie według założeń mają dostarczać materiału empirycznego do weryfikacji hipotez i w efekcie do formułowania twierdzeń teoretycznych o wyższym poziomie ogólności. Badanymi

zjawiskami są np.: uznawane wartości i aspiracje życiowe, potoczne wizje struktury społecznej, postrzeganie dystansów i nierówności społecznych, a także ruchliwość społeczna, przekształcenia w strukturze społecznej, względnie trwałe postawy ideologiczne, religijne, polityczne, ekonomiczne, stany mentalności, uczestnictwo w kulturze i wiele innych.

Praktycznie nie ma takiej dziedziny w socjologii, w której standaryzowane techniki zbierania danych oparte na komunikowaniu się nie znajdowałyby zastosowania. Nastąpiła więc autonomizacja badań ankietowych. Stosuje się je powszechnie bez uwzględniania ich cech specyficznych oraz adekwatności względem charakteru badanych zjawisk.

Autonomizacja badań ankietowych wynika stąd, że pozwalają zbierać informacje dotyczące wielu spraw, w stosunkowo krótkim czasie, względnie tanio, w odniesieniu do dużych zbiorowości (czy też, ściślej, w stosunku do populacji, której ta zbiorowość stanowi reprezentatywną próbę). Twierdzenia mówiące o rozkładach wartości zmiennych i określające związki między nimi formułowane są na podstawie odpowiedzi uzyskanych od respondentów w wywiadach kwestionariuszowych lub w wypełnianych przez nich ankietach. Odpowiedzi te stanowią empiryczny materiał służący do dalszych wnioskowań i formułowania twierdzeń o wyższym stopniu ogólności. Prawdziwość tych twierdzeń zależy więc od wartości danych stanowiących podstawę tych uogólnień.

W ostatnim czasie obserwujemy również autonomizację metodologii badań ankietowych. W niektórych krajach suryey. methodology traktowana jest jako jedna z dyscyplin akademickich. W Stanach Zjednoczonych otwiera się już odrębne studia w tej dziedzinie.

Nową tendencją w badaniach ankietowych jest podejmowanie wieloletnich programów badawczych nastawionych na poznanie zarówno faktów, jak i opinii, postaw, a służących do globalnego opisu społeczeństw, np. w Polsce — PGSS (Polski Generalny Sondaż Społeczny), w Stanach Zjednoczonych — GSS (General Social Survey), w Niemczech — ALLBUS (Allge-meine Bevólkerungsumfrage), w Wielkiej Brytanii — BSA (British Social Attitudes Survey).

Badania ankietowe są również wykorzystywane w międzykrajowych analizach porównawczych, w których za pomocą jednolitych narzędzi bada się różne kultury, społeczeństwa, narody, formułując wnioski o szerszym zasięgu przestrzennym, np. Eu-robarometr, World value Survey, International Social Survey Programme.