strona0083 (2)

IM Zofia Mnhnku

nych— na określonych, nie zowizc uświadamianych Noble /włożeniach teoretycznych, dotyczących „natury" człowieka i jego rozwoju

Bezpośrednio jednak program badań określony jest przez rodzaj podejmowanego problemu, jego treść. Treść prac badawczych omawianych w obecnym podręczniku dotyczy: 1) właściwości* psychicznych dzieci w różnym wieku; 2) zmian dokonujących się wraz z wiekiem w zakresie tych właściwości, jak też 3) zależności właściwości dzieci oraz zmian w nich zachodzących od różnorodnych czynników.

Przedmiotem zainteresowań psychologii dzieci i młodzieży są wszystkie te trzy zagadnienia. Psychologia rozwojowa koncentruje swą uwagę na dwóch ostatnich.

Odsyłając Czytelnika do innych źródeł* dla zapoznania się z systematycznym wykładem treści odnoszących się do programu badań, przedstawimy tutaj niektóre wybrane fragmenty tego zagadnienia. Odnosić się one będą zarówno do programów specyficznych dla badań nad rozwojem dzieci i młodzieży, jak i do tych, które stosowane są zarówno w badaniach nad dziećmi, jak i ludźmi dorosłymi.

Zagadnienia wybrane przez nas do omówienia zachodzą na siebie treściowo. Przez wyodrębnienie ich uzyskaliśmy możliwość spojrzenia od różnych stron -na istotne aspekty programu badawczego, do których nałożą: sposób doboru osób badanych i warunków badania oraz sposób wnioskowania z bezpośrednich wyników badań.

Omawiamy kolejno badania podłużne i poprzeczne, jako najbardziej typowe strategie badań nad rozwojem. Zwracamy dalej uwagę na trudności związane z prawidłowym wnioskowaniem, na podstawie badań, o zależności właściwości dzieci od ich wieku, jak też o zależności tych właściwości od czynników innych niż wiek. Dalsze poruszane zagadnienia — to różne sposoby doboru grup osób badanych: dobór losowy i incydentalny, dobór oparty na zmiennych ukrytych oraz na podstawie diagnozy dokonywanej retrospektywnie.

Zwróciliśmy uwagę na trudny metodologicznie problem czynni- . ków skorelowanych, występujący jaskrawo w badaniach o programie innym niż eksperymentalny. Rozważania kończymy omówieniem najtrudniejszych do prowadzenia i najwartościowszych zarazem badań nad

¹ Por. uwagi na temat teoretycznych źródeł wyboru problemu badawczego zawarto w rozdz. IV, B.

* Określenia „właściwości" psychiczne używamy tu w bardzo ogólnym znaczeniu, obejmując nim zarówno cechy zachowania się. jak też wewnętrzne czynniki regulujące to zachowanie (np. motywy); zarówno cechy procesów (np. uwagi), jak i stanów psychicznych.

¹ W. Ke.s.sen Plonowanie badali nad problemami rozwoju. W: P. H. Mus^en (1960),

ro/dz. II.

rozwojom o programlo «• l< uperymentalnym oraz ckspi ryiwnlnl nych programów badawczych realizowanych w warunkach na turalnych.

1. Badania podłużne

Nojadekwatniejszą podstawę do śledzenia procesu rozwoju stanowią badania zwane podłużnymi. O badaniach podłużnych mówimy wówczas, gdy przedmiotem badania są te same jednostki w ciągu dłuższego okresu czasu. Psycholog śledzi je niejako wzdłuż linii ich życia. Porównując właściwości tych samych jednostek w różnym ich wieku, wyciąga wnioski o ewentualnych zmianach dokonujących się z wiekiem.

Istnieją problemy w psychologii, na które, jak się zdaje, można odpowiedzieć tylko za pomocą takich właśnie badań. Dotyczą one przede wszystkim różnic indywidualnych w procesie rozwoju. Badania podłużne wykazały na przykład, że tempo rozwoju nie jest takie samo w różnych okresach życia, że okresy zwolnienia bądź też przyspir szenia tego tempa u różnych dzieci nie są jednakowe. Różne, normalnie rozwijające się dzieci posiadają własne, indywidualne wzory rozwoju. Dotyczy to zarówno właściwości fizycznych, jak i psychicznych.

Innym problemem, do rozwiązania którego potrzebne są badania podłużne, jest stałość bądź zmienność cech⁴. Tak np. przedmiotem wielu dyskusji psychologicznych była stałość poziomu inteligencji, mierzonej za pomocą tzw. ilorazu inteligencji. Czy poziom inteligencji jest cechą stałą czy też zmienną? Jeśli niemowlę posiada inteligencję wysoką, czy poziom jej będzie też wysoki, gdy dziecko dorośnie^{1 2}? Jednym z istotnych źródeł odpowiedzi na to pytanie stoły się badania podłużne rozpoczęte ok. 40 lat temu w Kalifornii i kontynuowane tam po dzień dzisiejszy nu tych samych osobach (a obecnie również na ich dzieciach, aby odpowiedzieć dodatkowo i na pytanie, czy wzory rozwoju inteligencji rodziców i dzieci są podobne).

Badania podłużne są niezbędne dla oceny roił niektórych w e -wnętrznych i zewnętrznych czynników w procesie rozwoju. Konieczne są wówczas, gdy czynnikiem, którego wpływ badamy, jest przebieg rozwoju Jako przykład może tu służyć wczesne lub późno dojrzewanie, które Jak alt; właśnie okornło w wyniku badań podłużnych

1

♦Por. II. N liliMin M"MWy ii"./ .Inuij/K Im hiunatt chnracteri&tiri. New York 1B04, J. wilry - M ■’ II • '•²>. ¹ W. M.i iulmin A .10 |/car Ktudu rtf penomilłfw rontisftrnri/ and    Aini" o nfl l ■ •• v • 11 < • i • ²i|i 11 Inna, nr 7, n. 688.

2

Por. rotfl I, II I ²1, •'