strona0086 (2)

200 Zofia Hiibuku

nych przez proces dojrzewania biologicznego, wymaga to bowiem bą(i» poddania kontroli konkretnych aspektów dojrzewania (np. zmian anatol micznych w obrębie komórek mózgu), o których mimo znacznego postępu nauk biologicznych mało jeszcze wiemy, bądź też pośredniego dowodu, iż wpływ na właściwości dzieci i ich rozwój wywierają wewnętrzne procesy biologiczne (np. przemiany uwarunkowane genetycznie); dowód ten polegałby na wykluczeniu wpływu — na rozwój — czynników innych, np. środowiskowych. Jak jednak wykluczyć możliwość, iż na obserwowane przez nas zmiany, zachodzące wraz z wiekiem, nie wpłynęły czynniki środowiskowe, w jaki sposób badać „czysty” wpływ dojrzewania? Występowania czynników zewnętrznych nie da się wyeliminować, nie można badać dojrzewania w jakiejś abstrakcyjnej próżni. Wnioski dotyczące zdeterminowania przez procesy biologiczne zmian, jakie we właściwościach dzieci zachodzą wraz z wiekiem, wyciągane bywają na podstawie stwierdzenia regularnego pojawiania się tych samych zmian w środowiskach różniących się znacznie między sobą. Ale i w takim wypadku nasuwa się zastrzeżenie, iż te bardzo różniące się środowiska posiadają, być może, coś wspólnego, co kwalifikuje je jako środowisko ludzkie, i może właśnie te wspólne dla różnorodnych środowisk doświadczenia dzieci, nie zaś procesy dojrzewania, determinują zachodzące wraz z wiekiem regularne zmiany we właściwościach ^,#.

Dla niektórych celów praktycznych, wymagających doraźnego rozwiązywania powstających problemów wystarcza wiedza o charakterze czysto opisowym, mówiąca, jaka istnieje zależność między wiekiem dzieci a ich właściwościami, jakie nowe właściwości czy też jakie zmiany we właściwościach posiadanych pojawiają się regularnie wraz z wiekiem. Niekiedy poprzestajemy w badaniach na tego typu informacjach dlatego tylko, iż względy natury praktycznej, ekonomicznej czy etycznej uniemożliwiają posunięcie się w badaniach dalej, dotarcie do złożonych układów czynników determinujących rozwój i mogących go modyfikować.

4. Badania nad zależnością właściwości dzieci

1 ICH ROZWOJU OD CZYNNIKÓW INNYCH NIZ WIEK

W ramach badań zmierzających do wyjaśnienia procesu rozwoju i stworzenia przez to jak najadekwatniejszych podstaw do przewidywania jego przebiegu, stwierdzenie, w jaki sposób zmieniają się właściwości dzieci wraz z ich wiekiem, stanowi tylko punkt wyjścia do dalszej analizy tych zmian. Istotną podstawę dla takiej analizy stwarzają badania nad zależnością zmian zachodzących wraz z wiekiem d d róż-

^ł* Por. dyskułję nnd tymi zagadnieniami w rordz. I, D i III A 1,

I.ikIhwi /U nlmowiim- W psychologii rozwojowe) 'MM

uurodnych czynników wewnętrznych i z c w n ę tr/ łl v i h. Zależności to stwierdzamy porównując Krupy dzieci (populacji*) # lym samym wieku, wyodrębnione na zasadzie różnicy w zakresie cc •kujących je, świadomie dobranych czynników wewnętrznych czy zewnętrznych, jak np. różna pleć, różny poziom inteligencji, różne tempo dojrzewania fizjologicznego, różne miejsce zajmowane w strukturze ro d/lny (dziecko pierwsze, drugie itd.), różny poziom ogólnej aktywności w niemowlęctwie, różny poziom zależności ou matki, różny poziom lęku, ftgrnji czy aspiracji, różne oddziaływania wychowawcze, którym podd wnne były dzieci (przebywanie w rodzinie bądź w zakładzie— np. w dolno dziecka, doświadczanie lub nicdoświadczanie kar za zachowanie hIi; ii»'i« <ywne, przebywanie w środowisku bogatym i ubogim w bodźce itd), i"/no środowisko społeczne dzieci, różne wykształcenie rodziców itp.

Lista czynników, których wpływ na przebieg rozwoju był przedmiotem lindan, zmieniała się wraz z postępem psychologii jako nauki. Lista ta l»*

■ l ir zmieniała się nadal wraz z narastaniem wiedzy o mechanizmu h funkcjonowania i rozwoju człowieka, stanowiącej podstawę do snucia hipotez na temat tego, jakie czynniki, w jakim układzie i w jaki .sposób wpływają na przebieg rozwoju, a jakie takiego wpływu nie wywierali!

Inne niż wiek, zewnętrzne i wewnętrzne czynniki, od których w świetle teorii psychologicznej zależy rozwój dzieci i ich właściwości w różnym wieku, zostały w sposób ogólny omówione w rozdziale poświęconym teo-ilont rozwoju (III), bardziej zaś szczegółowo w rozdziałach poświęconych poszczególnym okresom rozwojowym. Należy stwierdzić, iż wciąż je.zc/i uboga jest wiedza dotycząca tych czynników, jak też specyfiki ich wply wu na właściwości dzieci w zależności od etapu rozwojowego, na którym dzieci te się znajdują.

Gromadzenie takiej wiedzy ważne jest dla wyjaśnienia mechanizmów regulujących funkcjonowanie dzieci w różnym wieku oraz pn.,v;ii ich rozwoju, co prowadzi do uzyskania odpowiedzi nu zasadnicze pytanie o charakterze praktycznym: do jakiego stopnia i w jaki sposób wpływać można pozytywnie na przebieg rozwoju, na jego optymalizację?

Program badań nad wpływem czynników innych niż wiek na właściwości dzieci będzie tym hardziej zbliżony do programu badań nad żale/ nosek) właściwości dsl<K I v laku, w im więl n ipniu stwierdzenie występowania e/y; uilwi, htón-go wpływ eheemy badać, będ/i • równio łatwo, jak *.ł\vi"i il/i oif n I* 1 u rhromilogi'/nogo, oraz w im większym slopniu czynnik lin I * Li <jn\vhl h o |" lobnle pow ./eehnym, jakim ;< f posiadanie okri ilonogo v I- I i

Jeśli czynni' , I ićh-i'.i | I, • mi |i/<łii e rozwoju rho my li.idnć, ji I tak Iowy do I* h'i 11    In w tf| i )ą ", )ul np I ' '

osób bmlnnyi h

ifnip (o różnej pici), w który* I

*