53240 strona0089 (2)

200 Zofią rinbsku

w rodzinach pełnych i rozbitych, w rodzinach i instytucjach opiekuńc Czy jednak stwierdziwszy np. mniej prawidłowy rozwój dzieci wychów wanych w domu dziecka (instytucji) niż w rodzinie, możemy wycią jednoznacznie wniosek, iż czynnik taki, jak dom dziecka, wpływa no tywmie na rozwój? Wszak mogło się zdarzyć, że zanim badane dzieci tr fiły do tej instytucji, podlegały wpływom czynników, które negatywu oddziałały na ich rozwój. Przecież w życiu dzieci trafiających do te typu instytucji zachodzi zazwyczaj coś, co jest powodem dostania się tam — czego nie ma w życiu dzieci, które do instytucji takiej nie trafiają Być może częściej są to dzieci osierocone, dzieci alkoholików, dzieci, któro nie zaznały bliskich kontaktów z rodzicami. Tych czynników skorelowanych z różnymi środowiskami wychowawczymi (nic należących jednak do samej istoty tych środowisk, nie będących w ich obrębie czymś koniecznym) nie da się praktycznie odizolować w ramach programu badań polegających na porównaniu grup dzieci wychowywanych w rożnych warunkach. Niezbędne jest jednak uwzględnienie tych czynników przy interpretacji wyników, aby ustrzec się od jednoznacznych wniosków', że to instytucja czy osierocenie „jako takie” wpływają na nieprawidłowy przebieg rozwoju.

Przejdźmy do innego przykładu, odnoszącego się tym razem do wpły-wu czynników wewnętrznych na rozwój. Rozpatrzmy stwierdzane różnice między rozwojem dziewcząt i chłopców. Nie mamy podstaw' do twierdzenia, iż różnice te związane są bezpośrednio z biologicznym faktem różnicy płci. Jak się okazuje, nie bez wpływu są tu — i to w dużej mierze — oddziaływania wychowawcze i różne wzory społeczne, inne dla dziewcząt, a inne dla chłopców. Aby więc dojść do identyfikacji tych różnic, które związane są wyłącznie z biologicznym faktem różnicy płci, należałoby — jak w wypadku badań nad zależnością właściwości od wieku — usunąć inne możliwe źródła różnic. Między innymi powinniśmy zadbać o taki dobór dzieci, aby .oddziaływania wychowawcze, którym podlegały badane dziewczęta, były takie same, jak te, którym podlegali chłopcy, oraz żeby wzory społeczne dawane im do naśladowania były też takie same. Dopiero gdy badane grupy nic będą w sposób istotny różniły się innymi czynnikami poza płcią, różnice we właściwościach ujawnianych przez członków tych grup można będzie piwpi 1/ biologicznemu faktowi posiadania różnych płci. Różne .sposoby oddziaływaniu wychowawczego i różne wzory kulturowe stawiano jnl. 1 wzór do nnśladow inln dziewczętom i chłopcom stanowią czynniki skorelowane z biologicznym czynnikiem różnicy płci i nic daje się ich zniwelować dla c*lov bud iwr/ych. Nie będąc zdolni do ich niwelacji, mo/eniy tylko 1 nmsimj. współ występowanie tych czynników wraz /. biologicznym fokiem    pici uwzględnić przy interpretacji

pzyskunych wyników

• IlAMANIA O PKOOKAMIIC I ' M l ll'iMi NTAI.NYM

Najpewniejszym sposobem prowadzącym do stwierdzenia zależności mię-I y właściwościami dzieci i młodzieży oraz ich rozwojem a Interesującym

określonym czynnikiem (tylko tym czynnikiem, a nie innymi z nim -i..Holowanymi) jest prowadzenie badań o programie eksperymentalnym.

Istotną cechą badań o programie eksperymentalnym jest świadome wprowadzenie czynnika, którego wpływ chcemy ba-•I u ć, w dogodnym, ustalonym przez badacza momencie i w określonych i<i/i*z niego warunkach. Sytuacja taka posiada szczególne walory, gdyż pozwala na poddanie kontroli — w bez porównania większym stopniu, niż In Jest możliwe przy innych programach badań — całej sytuacji eksperymentalnej, łącznie z osobami badanymi, poprzez dowolny ich dobór, podyktowany celem badania.

Ambicją naszą jest świadome kształtowanie świata, więc też tworzi nie warunków możliwie optymalnego przebiegu rozwoju młodego pokolenia I w tym sensie manipulowanie tym rozwojem. Eksperymentalny program Imdań zakłada w swej istocie możliwość określenia, jaki wpływ na rozwój wywierają poszczególne czynniki, składające się na warunki tego rozwoju.

Nic wszystkimi, oczywiście, czynnikami, posiadającymi wpływ na in/.wój, człowiek zdolny jest manipulować dowolnie. Dotyczy to przede wszystkim szeregu czynników wewnętrznych (nic potrafimy np. wpływać dowolnie na wyposażenie dziedziczne człowieka poprzez manipulowanie czynnikami genetycznymi, aczkolwiek w pewnych wypadkach potrafi my dokonywać korekty tego, co „popsuła natura”). Ze względów natury obyczajowej, etycznej czy szerzej — społecznej nie wszystkie czynniki, którymi człowiek byłby zdolny manipulować, można wprowadzać w celach eksperymentalnych. Istnieją jednak sytuacje, w których społeczeństwo aprobuje eksperymenty prowadzone na człowieku, w tym także na dziecku. Z sytuacją taką spotykamy się np. wtedy, gdy wprowadzane w toku badań czynniki nie szkodzą badanej jednostce, a szczególnie wówczas, gdy mogą mieć dlań pozytywne znaczenie.

Badania eksperymentalne opierają się na założeniu, iż zjawiska nie zmieniają się bez przyczyny. Jeśli zatem do pewnej stałej sytuacji wprowadzimy jakąś zmianę, określony czynnik, i wtedy właśnie wystąpi określone zjawisko, i jeżeli zmianie wprowadzonej prze/ nas do sytuacji eksperymentalnej zawsze towarzyszy to zjawisko, natomiast bez jej wprowadzenia zjawisko takie nie wystąpi, wówczas twirr dzimy, iż zmiana ta jest przyczyną zaobserwowanego zjawiska.

Przeprowadzając budani-i o programie eksperymentalnym, stosować możemy różne **j»«i« .).v i" ti;i»< \v.ini'i. Jednym z nich jest taki dobór dwóch