strona046

46 4. WYMIAROWANIE

4.2. Rodzaje wymiarowania

Rozróżnia się trzy rodzaje układów wymiarowania:

•    równoległe (rys. 4.8);

•    szeregowe (rys. 4.9);

•    mieszane (rys. 4.10);

przy czym odnosi się to zarówno do wymiarowania w układzie prostokątnym (rys. 4.8a, 4.9a, 4.10a), jak i biegunowym (rys. 4.8b, 4.9b, 4.1 Ob).

Wymiarowanie w układzie równoległym (rys. 4.8) jest wymiarowaniem od jednej bazy (w układzie płaskim dwie, a w przestrzennym trzy wzajemnie prostopadłe bazy). Zaletą takiego sposobu wymiarowania jest to, że dokładność każdego wymiaru zależy tylko od dokładności obróbki (nie ma wpływu dokładność innych wymiarów) oraz, to że dowolny wymiar można obliczyć jako wypadkowy. Wymiarowanie w układzie równoległym stosuje się w celu uzyskania dokładnego położenia na przykład otworu, płaszczyzny względem bazy wymiarowej.

Wymiarowanie w układzie szeregowym (rys. 4.9) polega na podaniu wymiarów jeden za drugim. Wymiarowanie szeregowe stosuje się, gdy zależy nam na dokładności wzajemnego położenia powierzchni (elementu), a nie na dokładnym ich położeniu względem bazy. Jest często stosowane w przypadku obróbki zespołem narzędzi. Szeregowy układ jest wygodny do wymiarowania rozstawu otworów.

Wymiarowanie w układzie mieszanym (rys. 4.10), najczęściej stosowane, stanowi połączenie wymiarowania w układach równoległym i szeregowym; ma zalety obu tych sposobów. Wszystkie ważne wymiary mogą być podane bezpośrednio i sprawdzone.

Przy wymiarowaniu występuje problem wyboru bazy. Bazą nazywamy powierzchnię, płaszczyznę lub krawędź, od której jest stawiany wymiar. Wymiarować można od baz konstrukcyjnych, obróbkowych lub pomiarowych; mogą się one wzajemnie uzupełniać. Gdy zależy nam na podaniu wymiarów mających bezpośredni wpływ na działanie części w zespole lub na montaż, stosuje się wymiarowanie od bazy konstrukcyjnej. Zapewnia ono krótkie łańcuchy wymiarowe (łatwa analiza wymiarowa) i dużą dokładność części. Wadą wymiarowania od baz konstrukcyjnych jest oderwanie od technologii. Współpracujące części należy wymiarować od wspólnej bazy.

Wymiarowanie od bazy obróbkowej jest określane procesem technologicznym; ułatwia uzyskanie wymaganej dokładności.