Obraz
7 (10)

124 TEORIA GRUP ODNIESIENIA

W analizach tej zależności rozróżnia się trzy rodzaje pozycji: pozycje najwyższe (liderów), pozycje średnie i pozycje najniższe; do tej struktury hierarchicznej nie należy osoby zajmujące pozycje sympatyków, kandydatów do grupy. W obrębie zaś istniejącej struktury specjalne pozycje zajmują neofici.

W kategorii osób zajmujących pozycje najwyższe wyróżnić można dwie kategorie. Pierwszą stanowią przywódcy, którzy są doktrynalnie i bezwzględnie wierni wartościom, normom i wzorom postępowania grupy swej przynależności. Są to liderzy, którzy nie mają jednak cech twórczości i innowacyjności lub utracili je w toku dłuższego sprawowania swych funkcji i wobec tego pragną utrzymać swe pozycje kierownicze. Drugą kategorię stanowią liderzy, którzy z pełnieniem funkcji kierowniczych wiążą obowiązki zachowań reformatorskich, twórczych. W samych wzorach przywództwa tkwią bowiem obowiązki rozwijania celów, wartości, wzorów działania, ideologii grupy i wobec tego pewna doza nonkonformizmu w stosunku do istniejącego systemu norm i wartości w grupie jest niejako założona, tym bardziej że władza i różne uprawnienia przypisane do pozycji kierowniczych pozwalają na nowe ujęcia, reformy i odchylenia od dotychczasowego porządku i tradycji.

Jednostki, członkowie różnych grup zajmujący pozycje średnie wykazują tendencje do konformizmu wobec wartości, norm, wzorów zachowań ustalonych w grupie. Jako uzasadnienie tej tendencji wskazuje się na motywacyjną rolę ewentualnego awansu społecznego w strukturze grupy. Dla tych bowiem członków grupy istnieje realna szansa awansu i zajęcia pozycji wyższych przy zachowaniu lojalności i stosowania się do wartości oraz norm grupowych.

Zachodzić jednak mogą odmienne tendencje w grupach o większej skali czy też w społeczeństwach globalnych. Mianowicie członkowie zajmujący pozycje średnie, np. klasy, warstwy średnie w społeczeństwach globalnych, są ambiwalentni, cechuje ich często chwiejność postaw. Cechą ich jest bowiem dwoistość położenia w strukturze społecznej. Czują się z jednej strony uprzywilejowani w stosunku do warstw niższych, a z drugiej strony upośledzeni w stosunku do warstw wyższych. Ta dwoistość położenia powoduje, iż w zależności od sytuacji wewnętrznej w grupie i konfliktów, kryzysów w całym społeczeństwie są oni w stanie okazać się nonkorformistyczni.

W badaniach grup odniesienia utrwaliła się hipoteza, iż jednostki zajmujące najniższe pozycje są najmniej konformistyczne i w najmniejszym stopniu przyjmują wartości, normy czy wzory zachowań swej grupy jako układy odniesienia normatywnego. Można jednak w ich obrębie wyróżnić dwa odłamy. Pierwszy stanowią ci członkowie grupy, którzy w pewnym stopniu stosują się do norm i wzorów zachowań przyjętych w grupie, aby tylko utrzymać swe członkostwo i nie zerwać z grupą czy nie zostać z niej usuniętym (np. student zjawiający