Obraz
3 (14)

120 TEORIA GRUP ODNIESIENIA

środowiska społecznego danej jednostki czy kategorii jednostek odgrywa mechanizm psychospołeczny, który nazwał poczuciem względnego upośledzenia lub uprzywilejowania. Zdaniem Stouffera porównywanie się jednostki z różnymi grupami swego otoczenia prowadzi do dwóch przeciwstawnych stanów: albo do tzw. poczucia upośledzenia społecznego (deprywacji), niskiej samooceny siebie, swego postępowania^albo też do poczucia uprzywilejowania społecznego, czyli wysokiej samooceny. Poczucie upośledzenia oznacza świadomość zajmowania przez jednostkę niższej (gorszej) pozycji w porównaniu z innymi podobnymi do siebie osobami (wiekiem, kwalifikacjami itp.) lub w porównaniu ze sw? pozycja zajmowaną poprzednio. Poczucie uprzywilejowaniajpołecznego zaś oznacza świądpmość zajmowania wyższe) pozycji społecznej w stosunku do innych podobnych do siebie pod danymwzględem lub też w stosunku do swej pozycji zajmowanej poprzednio. Stouffer ukazuje ten stan na różnych przykładach z badań żołnierzy amerykańskich. Przytoczmy egzemplifikację. Żołnierze biali czuli się w stratyfikacji społecznej upośledzeni w swym położeniu czy statusie zwykłych żołnierzy, gdyż porównywali się ze swoją sytuacją w cywilu (gdzie pełnili różne odpowiedzialne stanowiska, mieli dobrą pracę itp.) lub z cywilami w kraju, ze swymi kolegami, znajomymi, którzy byli wolni od wszelkich zagrożeń, niebezpieczeństw i trudów żołnierskich. Natomiast żołnierze czarni czuli się względnie uprzywilejowani, gdyż porównywali swe pozycje z pozycjami o wiele gorszymi, zajmowanymi dawniej w kraju, czy też z pozycjami ludności murzyńskiej w gettach wielkich miast.

Poczucie upośledzenia społecznego czy uprzywilejowania społecznego może być różnego stopnia. Jednostka czy pewna kategoria jednostek, czy wreszcie jakaś grupa społeczna czuje się tym bardziej upośledzona, im bardziej porównuje się czy jest porównywana z grupą odniesienia (układem odniesienia) zajmującą najwyższe miejsce pod danym porównywanym względem: posiadania określonych wartości, cech, przymiotów, osiągnięć, sukcesów. Wynika z tego wniosek, iż jednostka czy dana kategoria jednostek nie będzie orientować się na takie grupy odniesienia normatywnego, w porównaniu z którymi znajduje się w największym dystansie. Będzie się orientować na grupy podobnego upośledzenia czy podobnego uprzywilejowania, czyli na grupy swego położenia, i z nimi będzie się identyfikować. Następstwem. bowiem poczucia względnego uprzywilejowania czy upośledzenia jest przejmowanie interesów, postaw, wzorów zachowań z grup, z którymi następuje identyfikacja. Posłużmy się egzem-plifikacją Mertona, którą cytuję za rozprawą Julii Sowy. Otóż już w 1899 r. W. E. B. JDu Bois w swym studium The Philadelphia Negro zauważył, iż o ile biały filadelfijczyk, zarabiający 1500 dolarów rocznie, nazywa się biednym i żyje ubogo, Murzyn zarabiający tyle zalicza się do najbogatszych w swojej