Obraz
2 (14)

DWA RODZAJE GRUP ODNIESIENIA 119

wanie dokonywane jest najczęściej automatycznie, rzadziej refleksyjnie i w pełni świadomie. Jest ono bardziej zaplanowane, rozważane, gdy jednostka podejmuje jakąś ważniejszą decyzję życiową, dotyczącą wyboru czy zmiany zatrudnienia, wyboru zawodu, szkoły itp. Jednakże jest ono nieuniknione i jest powszechne.

Odwołując się do tego faktu psychospołecznego doświadczenia porównywania się z innymi, właściwego każdej jednostce ludzkiej, teoretycy wyróżnili dwa rodzaje grup, do których jednostki się odnoszą, a mianowicie grupy odniesienia porównawczego i grupy odniesienia normatywnego. Grupy odniesienia dzielimy - jak wyjaśnia R. Merton - na dwa rodzaje ze względu na funkcje, jakie pełnią one dla zachowań jednostek zorientowanych na te grupy¹⁰.

J Grupy odniesienia porównawczego ęo te grupy lub członkowie tych grup czy tez nawet cechy ich charakteryzujące, które stanowią układ wielkości, w których dana jednostka postrzega siebie i innych i które pozwalają jej określić siebie, swoje cechy oraz ustalać rodzaj swego postępowania; grupy odniesienia dostarczają - jak pisze Merton - układu odniesienia do oceny samego siebie i kształtowania postaw^{1 2}.

Tu należy zaznaczyć, że stosowanie pojęcia „grupa odniesienia” nie jest w pełni konsekwentne, gdyż tym układem odniesienia może być pewna jednostka albo nawet tylko jej cechy, jakaś wartość czy wzór zachowania. Niemniej jednak przyjęło się określać te układy odniesienia terminami „grupy”, gdyż owe osoby, cechy, wartości czy wzory zachowań ujmowane są w kontekście życia grupowego, a nawet jako jego wytwory.

Od grup odniesienia porównawczego trzeba odróżnić, grupy odniesienia normatywnego, czyli te grupy, z których dana jednostka (czy jednostka danej kategorii) czerpie dla siebie wartością normy czy wzory zachowań. Mogą to być pewne układy z grup odniesienia porównawczego czy całe grupy odniesienia porównawczego, ale mogą to być układy inne, przeciwstawne, alternatywne. I tu właśnie dochodzimy do pytania, jakie mechanizmy psychospołeczne zachodzą w świadomości jednostki, gdy porównuje się z innymi pod danym względem, powodujące wybór z otoczenia jakichś grup odniesienia normatywnego; jakie czynniki czy syndromy czynników powodują, że jednostka wybiera dany układ odniesienia normatywnego.

Na podstawie badań żołnierzy amerykańskich z okresu II wojny światowej Samuel Stouffer doszedł do stwierdzenia, iż podstawową rolę w kształtowaniu

1

¹⁰    M e r t o n, dz. cyt., s. 337.

2

   Tamże.