Obraz
9 (6)

126 TEORIA GRUP ODNIESIENIA

z dziećmi itp.). Im bardziej bowiem dana jednostka jest luźniej związana z daną grupą czy też traktowana przez nią obojętnie, czy nawet „odrzucona” (np. dziecko w rodzinie, uczeń w klasie), tym bardziej będzie poszukiwać dla siebie innej, często przeciwstawnej grupy odniesienia normatywnego. Z punktu widzenia socjologicznego jednostka, która znalazła się poza grupą swej rzeczywistej przynależności, będzie starać się wyjść ze stanu izolacji społecznej.

Występują jeszcze bardzo często sytuacje, gdy jednostka znajduje się pod oddziaływaniem kilku grup społecznych, stanowiących grupy odniesienia normatywnego. Często są to grupy konfliktowe. W tych przypadkach jednostka dąży do wyboru jednej z nich jako swej grupy odniesienia normatywnego, tj. tej, która pozwala jej zachować swą tożsamość osobową i społeczną. Jeśli nie dokona takiego wyboru lub nie może go dokonać, wówczas albo znajduje się w wewnętrznym konflikcie, albo pozoruje formalnie lojalność wobec swych grup konfliktowych, wewnętrznie zaś identyfikuje się z jedną z nich albo też stosuje się częściowo do norm i zachowań każdej z grup konfliktowych.

Eksplanacyjna przydatność teorii grup odniesienia

Przytoczmy jeszcze przykłady problematyki wyjaśnianej w ramach teorii grup odniesienia, dowodzących jej przydatności. Teoria grup odniesienia wyjaśnia, jakie elementy otoczenia kształtują osobowość społeczną jednostki. Pozwala wyjaśnić zjawiska konformizmu wobec jednych grup (czy w danej grupie) i nonkonformizmu, który socjologicznie rzecz biorąc jest nonkorformizmem w stosunku do grup aktualnego uczestnictwa jednostki. W ten sposób osobowości dewiacyjne, buntownicy mogą być po prostu osobowościami o konformizmie „odleglejszym”, poddanym innym wpływom i kulturze niż bezpośrednio ich otaczająca, a ich buntowniczość może być tylko pozorna. O tym pozornym rebelianctwie aspołeczności pisze Cooley w The Humań Naturę and Social Organization, ilustrując to na przykładzie młodego pokolenia, które jest często oskarżane o opozycjonizm, nihilizm, brak szacunku do tradycji, wówczas gdy ich postawy, opozycyjne wobec uznanych aktualnie norm i wartości, są zorientowane na inne, nowe.

Podobnie teoria grup odniesienia pozwala wyjaśnić takie zjawiska, jak: rewolucjonizm - jako nonkonformizm w stosunku do grup rządzących; konserwatyzm - jako konformizm wobec wartości i wzorów minionego czy danego okresu; radykalizm - jako sprzeciw, nonkonformizm przeciwko społecznym zasadom; utopijność - jako kierowanie się normami jeszcze nie zinstytucjonalizowanymi, lecz postulowanymi i traktowanymi jako możliwość wbrew realnej