Strona9

f)    działalność bytowa człowieka;

g)    składowanie odpadów przemysłowych i bytowo-gospodarczych. Głównymi źródłami zanieczyszczenia gleby są zakłady przemysłowe, które

emitują pyły (zawierające metale ciężkie) oraz gazy (związki siarki, azotu, węgla, chloru, fluoru). Podobnie transport, szczególnie samochodowy, zanieczyszcza glebę i rośliny ołowiem i węglowodorami (w tym rakotwórczymi). Duży udział w zanieczyszczeniu gleby ma rolnictwo, które wskutek postępującej chemizacji upraw (nawozy mineralne, środki ochrony roślin) pomniejsza często żyzność gleby oraz pogarsza jakość żywności i paszy.

4.2.1. EROZJA

Erozja to proces rozmywania (erozja wodna) lub rozwiewania (erozja wietrzna) powierzchniowej warstwy gleby. Naturalną erozję gleb, która jest przeważnie nieszkodliwa, nasilają:

-    niszczenie naturalnej szaty roślinnej (leśnej i trawiastej);

-    nieprawidłowa uprawa ziemi;

-    wadliwy dobór roślin uprawnych;

-    niewłaściwy wypas bydła;

-    nieprawidłowe melioracje wodne.

Erozja wodna lub wietrzna mogą spowodować całkowite zniszczenie profilu glebowego, czyli denudację. Charakter i nasilenie procesów erozyjnych zależą głównie od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu.

4.2.2. PUSTYNNIENIE I STEPOWIENIE

Pustynnienie i stepowienie to proces spowodowany postępującym niedostatkiem wody w glebie i w przyziemnej części atmosfery. Nadmierne wylesianie i odwodnienie terenu oraz intensywne rolnictwo, to główne czynniki stepowienia kraj obrazu (w tym gleby). Przyczyny i skutki stepowienia są następujące:

-    zmniejszenie ilości i regularności opadów atmosferycznych;

-    intensywny spływ powierzchniowy bez wnikania wody do gleby;

-    zwiększone parowanie z powierzchni gruntu;

-    pozbawienie ziemi należytej okrywy roślinnej, np. lasów, stepów, sawann, w celu stworzenia wielkich monokultur roślinnych;

-    wadliwie przeprowadzane melioracje;

-    nadmierne użytkowanie (do celów przemysłowych i komunalnych) wód powierzchniowych i podziemnych.

Przyczyną stepowienia może być również efekt cieplarniany, spowodowany nadmierną emisją C0₂, metanu, freonów.

4.2.3.    ZNIEKSZTAŁCENIE GRUNTÓW

Zniekształcenie gruntów to niekorzystne zmiany budowy i właściwości powierzchni ziemi i stosunków wodnych na danym terenie. Gruntami zniekształconymi są:

-    zapadliska i wypiętrzenia na terenach górniczych;

-    wyrobiska i zwałowiska pokopalniane;

-    składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych (patrz rozdz. 5);

-    tereny zawodnione, zanieczyszczone mechanicznie i chemicznie;

-    obszary pod zabudową miejską, przemysłową i komunikacyjną;

-    tereny pozbawione szaty roślinnej;

-    osuwiska¹.

4.2.4.    CHEMICZNE ZANIECZYSZCZENIA GLEB

Chemiczne zanieczyszczenia gleb polegają na kumulacji w glebie substancji, które powodują zachwianie równowagi chemicznej środowiska glebowego (prowadzące do jego degradacji) lub całkowicie niszczą biologiczną aktywność gleby powodując jej dewastację. Substancje te dostają się do gleby głównie z atmosfery, wody bądź w wyniku bezpośredniej działalności człowieka, np. przez nieumiejętne nawożenie, stosowanie pestycydów.

Do najbardziej rozpowszechnionych form degradacji chemicznej można zaliczyć:

-    nadmierne zakwaszenie lub nadmierną alkalizację gleb,

-    naruszenie równowagi jonowej, biologicznej,

-    zasolenie roztworów glebowych,

137

1

Osuwiska są to przemieszczenia mas ziemnych, takie jak: spływy, zsuwy i obrywy. Podobnie jak przy erozji procesy mogą przebiegać bez udziału człowieka, choć nieracjonalne gospodarowanie w środowisku przyrodniczym wyzwala w pełni ich niszczycielską moc.