f) działalność bytowa człowieka;
g) składowanie odpadów przemysłowych i bytowo-gospodarczych. Głównymi źródłami zanieczyszczenia gleby są zakłady przemysłowe, które
emitują pyły (zawierające metale ciężkie) oraz gazy (związki siarki, azotu, węgla, chloru, fluoru). Podobnie transport, szczególnie samochodowy, zanieczyszcza glebę i rośliny ołowiem i węglowodorami (w tym rakotwórczymi). Duży udział w zanieczyszczeniu gleby ma rolnictwo, które wskutek postępującej chemizacji upraw (nawozy mineralne, środki ochrony roślin) pomniejsza często żyzność gleby oraz pogarsza jakość żywności i paszy.
4.2.1. EROZJA
Erozja to proces rozmywania (erozja wodna) lub rozwiewania (erozja wietrzna) powierzchniowej warstwy gleby. Naturalną erozję gleb, która jest przeważnie nieszkodliwa, nasilają:
- niszczenie naturalnej szaty roślinnej (leśnej i trawiastej);
- nieprawidłowa uprawa ziemi;
- wadliwy dobór roślin uprawnych;
- niewłaściwy wypas bydła;
- nieprawidłowe melioracje wodne.
Erozja wodna lub wietrzna mogą spowodować całkowite zniszczenie profilu glebowego, czyli denudację. Charakter i nasilenie procesów erozyjnych zależą głównie od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu.
4.2.2. PUSTYNNIENIE I STEPOWIENIE
Pustynnienie i stepowienie to proces spowodowany postępującym niedostatkiem wody w glebie i w przyziemnej części atmosfery. Nadmierne wylesianie i odwodnienie terenu oraz intensywne rolnictwo, to główne czynniki stepowienia kraj obrazu (w tym gleby). Przyczyny i skutki stepowienia są następujące:
- zmniejszenie ilości i regularności opadów atmosferycznych;
- intensywny spływ powierzchniowy bez wnikania wody do gleby;
- zwiększone parowanie z powierzchni gruntu;
- pozbawienie ziemi należytej okrywy roślinnej, np. lasów, stepów, sawann, w celu stworzenia wielkich monokultur roślinnych;
- wadliwie przeprowadzane melioracje;
- nadmierne użytkowanie (do celów przemysłowych i komunalnych) wód powierzchniowych i podziemnych.
Przyczyną stepowienia może być również efekt cieplarniany, spowodowany nadmierną emisją C02, metanu, freonów.
4.2.3. ZNIEKSZTAŁCENIE GRUNTÓW
Zniekształcenie gruntów to niekorzystne zmiany budowy i właściwości powierzchni ziemi i stosunków wodnych na danym terenie. Gruntami zniekształconymi są:
- zapadliska i wypiętrzenia na terenach górniczych;
- wyrobiska i zwałowiska pokopalniane;
- składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych (patrz rozdz. 5);
- tereny zawodnione, zanieczyszczone mechanicznie i chemicznie;
- obszary pod zabudową miejską, przemysłową i komunikacyjną;
- tereny pozbawione szaty roślinnej;
- osuwiska1.
4.2.4. CHEMICZNE ZANIECZYSZCZENIA GLEB
Chemiczne zanieczyszczenia gleb polegają na kumulacji w glebie substancji, które powodują zachwianie równowagi chemicznej środowiska glebowego (prowadzące do jego degradacji) lub całkowicie niszczą biologiczną aktywność gleby powodując jej dewastację. Substancje te dostają się do gleby głównie z atmosfery, wody bądź w wyniku bezpośredniej działalności człowieka, np. przez nieumiejętne nawożenie, stosowanie pestycydów.
Do najbardziej rozpowszechnionych form degradacji chemicznej można zaliczyć:
- nadmierne zakwaszenie lub nadmierną alkalizację gleb,
- naruszenie równowagi jonowej, biologicznej,
- zasolenie roztworów glebowych,
137
Osuwiska są to przemieszczenia mas ziemnych, takie jak: spływy, zsuwy i obrywy. Podobnie jak przy erozji procesy mogą przebiegać bez udziału człowieka, choć nieracjonalne gospodarowanie w środowisku przyrodniczym wyzwala w pełni ich niszczycielską moc.