strona` 61

60

- wyraźnie określone zadania i obowiązki instytucji i organizacji zainteresowanych właściwym doborem kandydatów do szkół zawodowych i zakładów pracy oraz istnienie instancji nadrzędnych kontrolujących i koordynujących ich wykonanie.^”

Podsumowując zagadnienie zadań orientacji zawodowej stwierdzić należy, że przedstawione tu klasyfikacje tych zadań są w zasadzie do siebie zbliżone, ale, jak uważa W. Rachalska, dotyczą one w większym stopniu osób i instytucji odpowiedzialnych za ten zakres działalności wychowawczej, a nie osób, które tej działalności podlegają. Nie mogą być one traktowane jak bezwolne przedmioty, ale jak świadome podmioty, które na równi z osobami prowadzącymi orientację zawodową zdają sobie sprawę z tego, co jest celem tej działalności i mają wpływ na jej przebieg.

Dlatego działania w zakresie orientacji zawodowej powinny zmierzać do maksymalnego aktywizowania uczniów do samodzielnego poszukiwania informacji o sobie samym, własnych możliwościach i predyspozycjach, o zawodach i kierunkach kształcenia, a także o rynku pracy i aktualnej sytuacji na nim - a co za tym idzie, do racjonalnego planowania własnej kariery zawodowej.

3. Etapy, formy i metody orientacji zawodowej

3.1. Etapy orientacji zawodowej

Orientacja zawodowa jest procesem obejmującym całe życie człowieka, a na pewno okres kształcenia przed zawodowego, kształcenia zawodowego i aktywności zawodowej. Z tego też względu należy uwzględnić w niej określone etapy, odnoszące się do poszczególnych faz rozwoju zawodowego człowieka.

A. Roykiewicz rozróżnia w obrębie orientacji zawodowej następujące kategorie pojęciowe: okresy, zakres, formy i metody. Okresy (które można też określić jako etapy) odnosi do poszczególnych faz rozwojowych dzieci, młodzieży i ludzi dorosłych; w praktyce dotyczą one działań orientacyjnych, ukierunkowanych specyficznie od wczesnego dzieciństwa do wieku poprodukcyjnego. Zakres dotyczy głównie organizacji działalności orientacyjnej (w ramach określonej fazy rozwojowej) instytucji i zespołów ludzkich prowadzących orientację. Formy i metody odnoszą się do sposobów prowadzenia orientacji zawodowej dobranych do odpowiednich okresów i zakresów pracy, a ukierunkowanych na osiągnięcie optymal-

29

nych wyników oddziaływań orientacyjnych.“

funkcjonowanie orientacji zawodowej proponuje przyjęcie

Ko nkre ty zuj ąc czterech jej etapów: etap I    —

etap II

etap III

etap IV

odnosi się do wieku przedszkolnego i młodszego szkolnego i traktowany jest jako układ celowych oddziaływań prowadzących jednostki i zespoły dziecięce do wstępnego zapoznania się z problemami pracy ludzkiej, do zdobycia pierwszych wiadomości o zawodach, nie kończących się jeszcze żadną decyzją w tym zakresie; ten etap nazywa się preorientacją zawodową;

to orientacja zawodowa prowadzona w sposób bardziej celowy i systematyczny, ujęty w programach nauczania i wychowania, rozwijana wśród uczniów szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich) stojących przed wyborem odpowiedniej szkoły zawodowej; podstawowymi metodami działania są na tym etapie pogadanki, filmy, przezrocza zawodoznawcze i wycieczki do zakładów pracy; nie sposób w tym etapie pominąć działań wychowawczych mających na celu kształtowanie cech osobowości niezbędnych do wykonywania pracy, a także postaw wobec szeroko rozumianej pracy ludzkiej; istotne jest także działanie mające na celu aktywizację uczniów w kierunku samodzielnego wyboru zawodu; efektem tych działań powinien być prawidłowy wybór zawodu, w tym etapie szkoły prowadzącej przygotowanie do tego zawodu;

to orientacja zawodowa prowadzona w szkole zawodowej, a zatem wśród młodzieży, która już wybrała zawód, ale jej wiedza o nim jest niewystarczająca; istotną rolę spełnić tu mogą zakłady pracy, w których uczniowie odbywają praktyki oraz zajęcia w warsztatach szkolnych;

»

to orientacja zawodowa ukierunkowana na osoby czynne zawodowo; można tu wyodrębnić trzy grupy takich osób:

a)    podejmujących pracę po raz pierwszy (absolwenci różnego typu szkół i osoby bez zawodu),

b)    stojących przed koniecznością zmiany zawodu lub też zmiany stanowiska pracy i specjalności, ale również zakładu pracy ze względu na nowe okoliczności i potrzeby (np. względy zdrowotne, organizacyjne itp.)