stronah 69

68

IV. PORADNICTWO I DORADZTWO ZAWODOWE

1. Pojęcie poradnictwa i doradztwa zawodowego

Pojęcie „poradnictwo zawodowe” zostało już przedstawione w rozdziale poprzednim, jako człon szeroko używanej nazwy „orientacja i poradnictwo zawodowe”. Stwierdzono tum, że pojęcia te można traktować równoważnie, ale poradnictwo zawodowe definiowane jest w innych kategoriach.

Według J. Budkiewicz poradnictwo zawodowe jest systemem działań społecznych ujętych w ramy instytucji publicznych, mających na celu pomoc w trafnym wyborze zawodu.¹ Przedstawione ujęcie zbliża zakres poradnictwa do zakresu orientacji zawodowej jako szeroko rozumianej działalności wychowawczej. Z kolei S. Baścik stwierdza, że z poradnictwem kojarzy się krótkotrwałe, czasem jednorazowe badanie przydatności zawodowej i na tej podstawie udzielanie porad. Dlatego też postuluje zmianę form pracy m.in. poradni psychologiczno-pedagogicznej, w taki sposób, aby poradnictwo przestało być krótkotrwałą akcją.²

Nieco inaczej, i jak się wydaje, pełniej określa poradnictwo zawodowe A. Roykiewicz. Stwierdza on, że termin ten rozumiany jest jako działalność dotycząca udzielania osobom młodocianym i pełnoletnim indywidualnych porad opartych z reguły na wynikach jednostkowych badań (np. lekarskich, psychologicznych) w zakresie prawidłowego wyboru zawodu, przygotowania zawodowego, doboru odpowiedniego miejsca i stanowiska pracy, doskonalenia lub zmiany kwalifikacji.. W tym rozumieniu poradnictwo zawodowe wspiera orientację zawodową -ewoluując obecnie również w kierunku poradnictwa ogólnożyciowego (np.

z uwzględnieniem celów i aspiracji życiowych, planu życia osobistego, trudności 3

osobowościowych itp.).‘

Teoretyczną podstawę tak rozumianego poradnictwa zawodowego stanowi zawodoznawstwo, jako dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem, analizowaniem i opisywaniem zawodów. Istotną podbudowę teoretyczną poradnictwa zawodowego stanowią też: psychologia, w szczególności psychologia pracy, pedagogika pracy oraz nauki medyczne.

Wydaje się, że najbardziej trafnie oddaje istotę poradnictwa zawodowego określenie A. Roykiewicza. Jego zakres jest zbliżony do zakresu poradnictwa wyznaczonego w określeniu Z. Wiatrowskiego. W tym rozumieniu poradnictwo dotyczy zarówno młodzieży, jak i osób pracujących zawodowo. Zaznaczyć należy także, że poradnictwo zawodowe nie zawsze musi przybierać charakter indywidualny, może mieć także formę grupową, jeżeli pomocy w tym zakresie potrzebuje więcej osób.

Tym, co odróżnia działania w zakresie orientacji zawodowej od zakresu poradnictwa zawodowego jest m.in. fakt, że inicjatywa udzielenia porady powinna wyjść od osoby lub osób tej porady potrzebujących i oczekujących. O ile bowiem działania wychowawcze związane z orientacją zawodową nie zawsze są zależne od woli i chęci samych uczniów i wychowanków, przenikają w zasadzie cały proces wychowania i nauczania, treści z tego zakresu znajdują się w programach edukacyjnych, o tyle poradnictwo dotyczy tylko tych osób, które same zgłoszą potrzeby w tym zakresie.

W ostatnich latach pojawił się w literaturze przedmiotu, jak i codziennym języku termin „doradztwo zawodowe”. Najczęściej używaną definicją jest amerykańska definicja Raya Larnbe’a, który stwierdza, że doradztwo zawodowe to proces, w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu do środowiska pracy, aby umożliwić mu realistyczny wybór lub zmianę zatrudnienia lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego.⁴

Definicja ta jest określana jako najbardziej aktualna i przystająca do sytuacji, w której działają polskie służby doradcze urzędów pracy i jest w tym gruncie powszechnie używana.⁵

Wielu autorów używa pojęć „poradnictwo zawodowe” i „doradztwo zawodowe” zamienniej ale najczęściej przyjmuje się, że różnice między tymi dwoma pojęciami tkwią w dostrzeganiu problemu przez radzącego się lub przez doradcę. W poradnictwie problem powstaje w świadomości radzącego się, w doradztwie - w świadomości doradcy. Istotną różnicą jest też wyeksponowanie roli doradcy w procesie doradzania. W poradnictwie rola ta nie jest tuk mocno zaznaczona — radzący się i doradca są raczej współpartnerami, istotna jest dobrowolność korzystania z porad. Natomiast w doradztwie radzący sięjest bardziej bierny, aktywność leży po stronie doradcy, szczególnie uwypuklona zostaje czynność przekonywania, wpływu osobistego, a nawet nakłaniania.] Dlatego też B. Wojtasik jest zdania, że termin „doradztwo zawodowe" jest węższy aniżeli „poradnictwo zawodowe” i odnosi się głównie do poradnictwa dyrektywnego (kiedy doradca kieruje rozmową, chce

przekonać, namówić radzącego się na proponowany przez siebie sposób rozwiąza-6

nia problemu).

Poradnictwo zawodowe wchodzi w zakres poradnictwa wychowawczego, a to z kolei w obszar szeroko rozumianego poradnictwa pedagogicznego. Pomoc w przygotowaniu do pracy zawodowej jest określana przez A. Kargulową jako jeden

n

z celów tego poradnictwa.