str 178 179

7.    Za czasów Księstwa Warszawskiego. Rada Główna Zdrowia powołana została na mocy rozkazu ministra wojny, księcia Józefa Poniatowskiego, z 31 stycznia 1808 roku. W skład Rady wchodzili: były generalny sztabsmedyk armii koronnej, Włoch, Michał Bergonzoni (1748—1819) jako protomedyk (naczelny lekarz); były lekarz króla Stanisława Augusta, Francuz Leopold de Lafontaine (1756—1812) jako protochirurg (naczelny chirurg); Jan Bogumił Gudeit jako naczelny aptekarz.

8.    Doktor Jan Stummer (1784—1845), który był jednocześnie naczelnym lekarzem armii —• to drugie stanowisko przejął po nim po wybuchu powstania listopadowego Karol Kaczkowski.

9.    W 1831 roku, w czasie bitwy pod Grochowem, z inicjatywy naczelnego lekarza wojsk polskich, generała, doktora Karola Kaczkowskiego (1797—1867), profesora chorób wewnętrznych Uniwersytetu Warszawskiego. Wpadł on na pomysł zorganizowania, spośród żołnierzy będących w odwodzie, grup sanitariuszy noszowych. Sanitariusze ci, zwani z francuska brankar-dierami (fr. brancard, — nosze), ewakuowali z pola bitwy ponad 5000 rannych żołnierzy polskich. Była to w ogóle pierwsza tego typu akcja w Europie.

10. Chodzi o Komisję Lekarską Wydziału Wojny powstańczego Rządu Narodowego. Na jej czele stał profesor Akademii Medyczno-Chirurgicznej w Warszawie (w 1862 roku wcielonej do Szkoły Głównej) Polikarp Girsztowt (1827—1877). W skład komisji wchodzili lekarze: Włodzimierz Dybek, Kazimierz Kaczkowski, Ferdynand Sommer i znany nam Władysław Stankiewicz.

24.

OD PROFOSA DO ŻANDARMA

1. W czasie szturmu Kołobrzegu w 1103 roku niektórzy z żołnierzy Bolesława Krzywoustego „myśleli tylko o braniu łupu”, a „obfitość bogactw i łupów na podgrodziu zaślepiała waleczność rycerzy” i wskutek tego — jak powiada cytowany Gall Anonim — ten „znamienity gród Pomorzan” ocalał. Krzywousty zdobył Kołobrzeg w cztery lata później (1107). W 1108 roku miał miejsce inny przypadek niesubordynacji. Oto po kapitulacji pomorskiego grodu Wieleń nad Notecią żołnierze Krzywoustego „wszystkich pozabijali, nikogo nie szczędząc ani nie słuchając nawet samego Bolesława, który tego zakazywał”.

2.    Za Kazimierza Jagiellończyka rokosz pospolitego ruszenia miał miejsce w 1454 roku, na początku trzynastoletniej wojny z Krzyżakami. Obozująca pod Cerkwicą szlachta oświadczyła, że nie ruszy się z miejsca jeśli nie otrzyma żądanych przywilejów. Król musiał ustąpić i wydał tzw. statuty nieszawskie, ale za tę cenę nie osiągnął celu militarnego, gdyż pospolite ruszenie zostało pobite przez armię krzyżacką pod Chojnicami. Za Zygmunta Starego, w 1537 roku, zwołana na wyprawę przeciwko Mołdawii szlachta nie ruszyła^ się spod Lwowa, występując wobec króla z atakami na jego politykę wewnętrzną. Po wielkich kłótniach pospolite ruszenie rozeszło się, a ten rokosz gliniański przeszedł do historii pod nazwą wojny kokoszej, gdyż obozująca w Glinianach i okolicy szlachta wyjadła mnóstwo drobiu.

3.    W dawnej Polsce profos był to wyznaczony przez hetmana urzędnik wojskowy, który z pomocą przydzielonych mu pachołków czuwał nad przestrzeganiem dyscypliny i wykonywał wyrokowane przez hetmana kary.

4.    Spośród zachowanych przepisów dyscyplinarnych dotyczących wojska najstarsze pochodzą z edyktu króla Władysława Jagiełły, wydanego 11 lutego 1432 roku. Edykt ten powołuje się na przepisy nieznanego nam edyktu Kazimierza Wielkiego i zawiera dwa postanowienia: 1. aby żołnierze „żadnego łupiestwa dóbr któ-rychkolwiek i drapiestwa i gwałtów w dobrach żadnemu nie czynili”; 2. aby podczas służby nie ważyli się niczego dla swych potrzeb brać bezpłatnie, ale tylko za zapłatą (do edyktu dołączono wykaz cen za produkty rolne).

5.    Była to nieregularna formacja tzw. lisowczyków, swoiste bractwo żołnierskie, założone w 1607 roku przez pułkownika Aleksandra Lisowskiego. Zorganizowani w chorągwie lekkiej jazdy, lisowczycy byli niezrównani w zagonach na głębokie tyły nieprzyjaciela. Przeciętnie było ich 1500—4000, wyjątkowo do 20 000. Słynęli oni z męstwa, ale także z rabunków. W życiu wewnę-

12* 179