str 204 205

tewskiego), który dość szybko przekształcił się w urząd tytularny. Urząd ten przetrwał do końca dawnej Rzeczypospolitej, ale piastujące go osoby nie. miały praktycznego kontaktu z wojskiem.

8.    Rotmistrz to dowódca chorągwi, czyli roty (stąd nazwa) w jeździe i piechocie autoramentu narodowego. Stopień oficerski rotmistrza przetrwał w Polsce do 1939 roku (w kawalerii).

9.    Towarzysz był najniższym stopniem oficerskim w jeździe autoramentu narodowego, formowanej — jak pamiętamy — systemem towarzyskim. Każdy towarzysz mógł Otrzymać nominację na namiestnika, czyli dowódcę swej chorągwi w przypadku nieobecności rotmistrza i porucznika. Stopień towarzysza przetrwał do końca dawnej Rzeczypospolitej, przy czym od 1776 roku, gdy jazdę autoramentu narodowego zreformowano w kawalerię narodową, odpowiadał on stopniowi chorążego w innych rodzajach wojska.

10. Stopień wojskowy chorążego, dziś pośredni między stopniem podoficerskim a oficerskim (w Siłach Zbrojnych PRL istnieje odrębny korpus chorążych), wywodzi się z bardzo dawnej funkcji chorążego — żołnierza noszącego chorągiew swej jednostki. Natomiast z funkcji chorążego — urzędnika dworskiego, który nosił sztandar swego księcia, wywodziło się w dawnej Polsce stanowisko chorążego ziemskiego, który w czasie pospolitego ruszenia nosił chorągiew swej ziemi (powiatu). Ponadto istniały w dawnej Polsce centralne urzędy chorążych wielkich i nadwornych (po jednym w Koronie i na Litwie), którzy w specjalnych okolicznościach występowali obok króla z chorągwią państwową (chorąży nadworny był zastępcą wielkiego). Z urzędem chorążego wielkiego wiązały się pewne kompetencje dowódcze (np. w zastępstwie hetmana) i urząd ten często otwierał drogę do wysokiej kariery wojskowej. Tak np. Jan Sobieski zanim został hetmanem polnym (1665) był od roku 1656 chorążym wielkim koronnym.

36.

BUNCZUKI

I LITAURY

1. Spośród znanych nam polskich pieśni śpiewanych przez żołnierzy najstarszą jest religijny hymn

Bogurodzica, śpiewany przez rycerstwo polskie pod Grunwaldem (1410). Teksty starszych od niej pieśni, które śpiewane były przez żołnierzy, nie są znane. Bogurodzica pochodzi zapewne z XIII lub XIV wieku, przyczyni najstarszy zachowany tekst został spisany między 1407 a 1420 rokiem i liczy 9 wierszy (linijek).

2.    Pierwszym (najstarszym) polskim orderem wojskowym jest Order Virtuti Mili tar i (Cnocie Wojennej), ustanowiony pod nazwą Orderu Krzyża Wojskowego przez króla Stanisława Augusta, 22 czerwca 1792 roku, podczas wojny polsko-rosyjskiej, prowadzonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Order ten, nadawany za zasługi bojowe, miał początkowo formę medalu (pierwsze złote medale otrzymali Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko). W 1807 roku wprowadzono podział na pięć klas: Krzyż Wielki, Komandorski, Kawalerski, Złoty i Srebrny. W 1933 roku wprowadzono oficjalną nazwę Order Wojenny Virtuti Militari.

3.    Proporzec przedstawiający uzbrojoną rękę na czerwonym tle był proporcem kaprów Zygmunta Augusta. Późniejsza, niesłuszna tradycja głosiła, że jest to bandera jego floty, gdy w rzeczywistości bandera ta wyobrażała orła białego z królewskim -monogramem na piersiach: S[igismundus] A[ugustus]. Drugi rysunek przedstawia banderę polskiej marynarki wojennej z czasów powstania styczniowego. Próby zorganizowania tej marynarki nie powiodły się, ale w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie przechowywana jest jej bandera: pas dolny amarantowy, w górnym pasie białym trójdzielna tarcza amarantowa z herbami Korony (Orzeł), Litwy (Pogoń) i Rusi (Archanioł Michał). Bandera ta była może wywieszona na-statku „Ward Jackson”, jednej z trzech polskich jednostek morskich, dowodzonej przez pułkownika Teofila Łapińskiego.

4.    Idzie Witold po ulicy,

Przed nim niosą dwie szablicy.

Słowa tej pieśni zapisane zostały w 1575 roku przez Stanisława Sarnickiego w jego Księgach hetmańskich.

5.    Pierwsza pochodzi z czasów Władysława Jagiełły. Jest to identyczna z państwową chorągiew wielka ziemi krakowskiej — taka, jak ją opisał Jan Długosz, relacjonując przebieg bitwy pod Grunwaldem: „mająca w herbie orła białego z koroną na głowie i rozpostartymi skrzydły, w polu czerwonym”. Druga pochodzi z czasów Zygmunta Augusta. Chorągiew ta, przecho-

205