symbol030

60

I[

lub kamiennych, przy znikomym udziale naczyń (np. Gołogóra). Specyfika obszaru Polski, wyraża się w wyłączności bagien i stawów, jako miejsc odnalezienia zabytków, podczas gdy na zachodzie Europy spotykano je głównie w rzekach (Driehaus 1970, 44-48; Kosko 1979) .

3.1.2.    Epoka brązu

Dyskusje na temat wierzeń religijnych w epoce brązu, koncentrują się wokół problematyki związanej z obrządkiem ciałopalnym oraz jego fundamentami ideologicznymi (np. Cabalska 1972, 3-18; Hensel 1980, 268-269; Węgrzynowicz 1982, 253-261). Zabrakło w nich już miejsca na rozważenie i ujęcie w szerszym kontekście przejawów sakralności fenomenu Żywiołu wody. Zgodnie z naszymi wcześniejszymi ustaleniami, istota jego sprowadza się do Potencjalności, a więc nie należy spodziewać się zaniku deponowania pewnych przedmiotów w wodach, a jedynie ewentualnej zmiany ich charakteru.

Najdobitniejszym potwierdzeniem powyższej tezy jest porównanie liczebności znalezisk "wodnych" już omówionych, z tymi które zamierzamy dopiero przedstawić. Na przestrzeni 1500 lat eneolitu (3300-1800 p.n.e.) wystąpiło 61 kulturowo określonych znalezisk, w tym 22 ich zespoły (tab. 1-3). Natomiast w okresie 1100 lat epoki brązu (1800-700 p.n.e.) stwierdzić można ogółes 95 znalezisk, w tym 56 zespołów zabytków (tab. 4-8). Źródła te omówimy na podstawie chronologii względnej epoki brązu Polski północnej, opracowanej przez J. Kostrzewskiego i K. Jażdżewskiego (Jażdżewski 1981, 292).

3.1.2. a I OEB

Poczynając od I OEB (1800-1500 p.n.e.) szeroko pojawiaj? •się na Niżu Polskim skarby brązowe (Blajer 1990, 6). Część i nich deponowana była w środowisku wodnym. W I OEB dotyczy to 3i znalezisk (tab. 4) , w tym 19 skarbów sensu stricto (zawieraj?' cych-2 lub więcej przedmiotów - def. Brunn 1959, 7).

Na Pomorzu wystąpiło 18 znalezisk, w tym zaledwie 1 przy padek w jego części wschodniej (Przywidz). Pozostałe koncentruj? się na obszarze środkowej i wschodniej Wielkopolski, rzadko sir gając ku zachodowi (Biecz). Mieszczą się one w strefie objęte;

oddziaływaniami kultury unietyckiej, a zwłaszcza unietyckiego ośrodka metalurgicznego (Gedl 1989, 425).

Określenie ścisłej przynależności kulturowej prezentowanych źródeł, nie na-leży do zadań łatwych (mapa 4) . Kryterium zasięgu poszczególnych kultur we wczesnej epoce brązu wskazuje, iż część pomorska znalezisk wystąpiła na obszarze kultury grobsko-śmiardowskiej, natomiast wielkopolska, kultury iwieńskiej oraz wschodniego pogranicza k. unietyckiej (Kostrzewski, Jażdżewski, Chmielewski 1966, 123, ryc. 25). Z rdzennego terytorium unietyckiego pochodzą wyłącznie dwa stanowiska w Bieczu (Sarnowska 1969, 124).

Abstrahując od dyskusyjności wyróżniania k. grobsko-śmiar-dowskiej (Blajer 1990, 83) a także maksymalizacji zasięgu k. unietyckiej na całą Polskę zachodnią (Sarnowska 1969, 30-35), stwierdzamy incydentalność znalezisk w wodach na' południe od linii Warty (mapa 4). W południowo-zachodniej Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku dominują w tym okresie depozyty ukrywane w ziemi, niekiedy pod nasypami kamiennymi (np. Damianowice, Kromolin, Sadza-rzewice - Sarnowska 1969, 254, 346, 349).

W zakresie typologicznym wśród przedmiotów brązowych wystąpiły: berła sztyletowe, sztylety lub ich fragmenty (t. odrzań-sko-nadłabski i unietycki), siekierki z niskimi brzegami, nóż, naramienniki owalne, bransolety owalne i spiralne, naszyjniki z końcami zwiniętymi w uszka a także, w jednym przypadku, ozdoby w kształcie liścia wierzbowego (Renice). Wyroby z innych surowców, reprezentowane są przez siekierkę kamienną (Renice) oraz młot kamienny (Żnin). Na stanowisku w Grabowie siekierka brązowa wystąpiła obok szkieletu ludzkiego. Jest to jedyny tego typu kontekst w I OEB, gdyż poza nim nie zanotowano innych szczątków kostnych ani jakichkolwiek dodatkowych konstrukcji przestrzennych .

Spośród wymienionych typów wyrobów brązowych baczniejszą uwagę zwracają sztylety oraz siekierki. Sztylety brązowe, zestawione kartograficznie przez W. Sarnowską (Sarnowska 1969, ryc. 3, 20) , dominują jako wyposażenie skarbów w południowo-zachodniej Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku. Najliczniejszą grupę wodnych znalezisk tej broni spotykamy jednak na Pomorzu środkowo--zachodnim (Dobra, Gryfino, Kluczewo, Szczecin-Podjuchy, Wil-czkowo) . W północno-zachodniej Wielkopolsce podobne ostrza znamy z Biecza i Tworkowa (mapa 4).