słow038

moment ich pojawienia się przed początek VI w., odkryto w obrąbie osiedli tzw. kultury czemiackowskiej w dorzeczach Prutu i Dniestru na Ukrainie: w Teremcach, Ćerepinie i Sokole, oraz w obrąbie wczesnosłowiańskich osad zawierających także materiały tzw. kultury kurhanów karpackich (domy 10 i 21 w Kodyniu nad Prutem, datowane fibulami na okres nie późniejszy niż V w. n. c.) lub materiały kultury czcmiachowskiej (Bakota nad Dniestrem- pólzicmianka 65, datowana fibulązpodwiniątą nóżką, Kavctćina nad Dniestrem - domostwo datowane późną formą fibuli żelaznej z. pod-winiątą nóżką, Zelenyj Gaj nad Dniestrem - osada datowana na V -VI w.) w sytuacjach wskazujących na równo-czasowość elementów tych kultur archeologicznych.

Niewątpliwie zatem najdawniejsze domostwa tego typu sąznane z okresu odpowiadającego jeszcze schyłkowi kultur późnego okresu wpływów rzymskich, z obszaru położonego miądzy Prutem a Bohem, a może nawet Dnieprem; w każdym razie na tym właśnie obszarze istnicjąprzekony-wające podstawy do ich najwcześniejszego datowania. Tutaj, podobnie jak na ziemiach Polski, Słowacji, Czech, nad Dunajem czy na obszarze nadłabskim, opisany typ obiektu mieszkalnego pojawia sią w postaci już uformowanej i nic znajduje miejscowych pierwowzorów w okresie poprzedzającym (przed pojawieniem sią jego przykładów w V w., a może nawet w końcu IV w.). Zarówno bowiem osiedla kultury czerniachowskiej, jak i osiedla kultury kurhanów karpackich zawierały w wiąkszości całkowicie odmienne, naziemne domostwa o konstrukcji słupowej.

Szukając obszaru, na którym mogła wykształcić sią idea kwadratowej w planie ziemianki, trzeba zwrócić uwagą na dorzecze górnego i środkowego Dnicpm, gdzie już w ostatnich dwóch wiekach p.n.c. w obrąbie terytorium osadniczego tzw. kultury zarubinicckicj (np. E.V. Maksimov 1982) i później tzw. kultury kijowskiej (np. R.V. Tcrpilovskij 1984) wystąpowaiy kwadratowe ziemianki, jednakże z centralnie umieszczonym słupem i otwartym paleniskiem na środku chaty, rzadziej z paleniskiem lub piecem w narożniku. Forma kwadratowej ziemianki z piecem kamiennym w rogu mogła zatem pojawić sią dopiero w wyniku kontaktu ludności zamieszkującej u schyłku starożytności w basenie górnego Dniepru i przesuwającej sią na południc na obszar państwa Gotów nad Morzem Czarnym, osłabionego i rozbitego przez najazd Hunów w końcu V w., z ludami zasiedlającymi wcześniej te tereny (reprezentowanymi głównie przez archeologiczną kulturą czcmiachowską). Kontakt Słowian z sąsiednimi plemionami zmuszał ich zapewne do wyrażenia swojej przynależności etnicznej do ludu odrąbnego od innych, wspólzamicszkujących to terytorium. Jedną z form materialnej symbolizacji tej słowiańskiej ctniczności stała sią właśnie forma domostwa, która z terenów Ukrainy wraz z migrującymi grupami rozprzestrzeniała sią dalej na zachód i południc.

Ściany wczesnosłowiańskich czworokątnych ziemianek z piecami w rogu chat miały najcząścicj długość 3-4 m; formą klasyczną było domostwo zbudowane na planie kwadratu, mającego boki o długości 4 m (Ryc. 1-3 oraz na kolorowej wkładce w cząści katalogowej). Nawet jeśli kształt zagląbionej cząści ziemianki nic byt idealnie kwadratowy, długości ścian były ze sobą ściśle skorelowane i nie różniły sią od siebie o wiąccj niż 20% (np. w Breznic w Czechach;