temat V (7)

88

PROMIENIOWCE. Pizy omawianiu budowy komórek bakteryjnych zwraca się uwagę na promieniowce. Promieniowce należy do bakterii, chociaż więle cech upodabnia je do grzybów. Omawiamy tę grupę oddzielnie, aby ułatwić Czytelniko-wT porównanie morfologii promieniowców i innych bakterii. Podobieństwo promieniowców do grzybów przejawia się tworzeniem tworów analogicznych do tych, jakie spotykamy u grzybów, tj. mycelium. To pseudomycelium może wytwarzać u niektórych gatunków promieniowców spory powietrzne. Typowe cechy, na podstawie których promieniowce zaliczane są do bakterii, to przede wszystkim obec-ność-suhąancji jądrowej (nuklcoidu),.podobny skład ściany komórkowej i szero-kość nitek nie przcEraeral*ey~h I |im. W pewnych stadiach rozwoju promieniowce są prawie nieodróżnialne od kształtu typowych form bakterii. Kolonie promieniowców silnio wrastają w podłoże stałe, Jconsystencja ich jest twarda i sucha. PteudpKrzybnia ich może ulegać zupełnej fiagmentacji. Takie fragmenty po dostaniu się na świeże podłoże Idełfcujst tworząc nowe pseudomycelium. U innych gatunków fragmcntacja ogranicza się do końcowych części pseudomycelium. Powstają w ten sposób nitki sporonośne, które przez fragmcntację dają konidia. Nitki sporonośne i powstające z nich konidia tworzą tzw. grzybnię powietrzną.

Promieniowce stanowią bardzo ważną grupę bakterii z punktu widzenia mikrobiologii technicznej. Na specjalnych podłożach i w odpowiednich warunkach produkują znaczne ilości antybiotyków, mających szerokie zastosowanie w lecznictwie, żywieniu zwierząt i utrwalaniu żywności.

3. Systematyka bakterii

Przy opisie bakterii należy podać ich cechy morfologiczne, a więc czy to są ziarniaki, pałeczki, krętki, czy mają otoczki, czy pojedyncze komórki łączą się w zespoły (łańcuszki, tetrady, pakiety), czy mają rzęski i jak one są rozmieszczone, czy tworzą endospory i jak barwią się metodą Grama. Opis taki uzupełnia się podaniem właściwości fizjologicznych i biochemicznych, a więc podaje się, czy komórki rozwijają się w warunkach tlenowych, beztlenowych, czy też mogą rozwijać się w jednych i drugich. Dalej, czy energię uzyskują w procesie oddychania tlenowego lub fermentacji (oddychania beztlenowego) oraz czy wytwarzają pigment i czy są patogenne dla innych organizmów. Wreszcie do pełnej charakterystyki bakterii należy takie podać ich właściwości serologiczne oraz skład ich DNA.

W systematyce bakterii, tak jak w systematyce zwierząt i roślin, obowiązuje nazewnictwo binominalne: nazwa rodzajowa i gatunkowa. W epoce nowych odkryć zarzucono dawną zasadę, aby nazwy rodzajowe uwzględniały cechy morfologiczne, a gatunkowe - fizjologiczne. Beijerinck i Winogradski, obserwując różnorodność typów przemiany materii, nadawali bakteriom nazwy rodzajowe nawiązujące do ekologii oraz cech fizjologicznych i biochemicznych. Na przykład, właściwości fizjologiczne odzwierciedlają się w nazwach rodzajów Acetobacter, Nitroso-monas, pigmentacja komórek - w nazwach rodzaju Chromobaclerium, Rhodo-microbium, właściwości patogeniczne - w nazwach rodzajów Pneumococaa, Phy-lomonas, a pobierane składniki pokarmowe-w nazwach rodzajów Haemophi-lus i Amylobacler. Zgodnie z przyjętymi regułami zachowuje się uzasadnione nazwy pochodzące z pierwszego opisu. Nazwy nadaje się i stosuje według zasad ściśle ustalonych przez Komisję Nomenklatury.

W klasyfikacji drobnoustrojów zaliczanych do prokariontów przeważają względy praktyczne - mają one ułatwić rozpoznanie opisywanych postaci. Pod pojęciem klasyfiakcji rozumiemy uporządkowanie jednostek w grupy wyższego rzędu. Obejmują one wiele stopni (szczebli taksonomicznych). W mikrobiologii jednostką podstawową jest „szczep", czyli czysta kultura bakterii. Szczepy grupuje się w gatunki (species), gatunki w rodzaje (genus), rodzaje w rodziny (zakończenie: -aceae). Klasyfikacja opiera się na opisie adekwatnych cech poszczególnych szczepów, porównaniu jednostek i ich rozgraniczeniu. Klasyfikacją i tworzeniem systemów organizmów zajmuje się systematyka.

Najpełniejszym dziełem, w którym opisano bakterie, jest Bergey's Manuał of Systematic Bactcriology. Zawiera ono nazwy, opisy cech morfologicznych i fizjologicznych, właściwości serologiczne oraz skład DNA. Ponadto zawiera powołania na literaturę i klucze do oznaczania nowo izolowanych bakterii.

W omawianej systematyce Bergeya zasadnicze kryteria podziału obejmują:

-    morfologię,

-    stosunek do tlenu,

-    zdolność barwienia metodą Grama,

—przetrwalniko wanie.

4. Ważne w mikrobiologii żywności grupy systematyczne bakterii

a. Względno beztlenowce; G(-); pałeczki

RODZINA ENTEROBACTERIACEAE. Do tej rodziny należy wiele drobnoustrojów mających znaczenie w mikrobiologii i analizie produktów żywnościowych. Wiele ich rodzajów powoduje u człowieka zaburzenia przewodu pokarmowego i dlatego znajomość ich jest bardzo ważna z punktu widzenia higieny żywności. Są to zdecydowanie chorobotwórcze pałeczki durowe i rzekomego duru (Salmonella) oraz czerwonki (Shigella), a ponadto względnie chorobotwórcze pałeczki okrężnicy (Escherichia) i odmieńca (Proteus), inne stanowią normalną mikroflorę przewodu pokarmowego i tylko w pewnych przypadkach mogą być chorobotwórcze.

Wiele pałeczek z rodziny Entcrobacteriaceac (np. Escherichia coli) stanowi normalny składnik mikroflory przewodu pokarmowego łudzi i zwierząt. Obecność