WiZ7

QOSJ.C7L8

Inżynierowie Piotr Kapusta i Andrzej Ryś z IFJ PAN przy sprawdzaniu połączeń akceleratora LHC.

Dwie przeciwbieżne wiązki protonów są wstrzeliwane do tunelu LHC (większy krąg) dzięki wielu innym akceleratorom, które stopniowo rozpędzają cząstki. Ostatnim ogniwem przed LHC jest akcelerator SPS (Super Proton Synchrotron), widoczny jako mniejszy krąg. Na grafice detektor ATLAS znajduje się wewnątrz kręgu SPS, a detektor CMS jest w pierwszym planie.

'""WIEDZA I ŻYCIE PAŹDZIERNIK 2008

■3 Fundamenty znad Wisły

W przypadku każdego z zespołów ATLAS i CMS, liczba zaangażowanych instytucji przekracza 150, a fizyków i inżynierów - ponad 2 tys. ATLAS rozmiarami sięga sześciopiętrowego budynku i jest naszpikowany 100 min czujników, mierzących tory i energie cząstek. Polscy fizycy dołączyli do grup przygotowujących program fizyczny przeprowadzanych tu eksperymentów i odgrywają w nich istotne role. Prof. Elżbieta Richter--Wąs jest jednym z koordynatorów grupy zajmującej się poszukiwaniem cząstki Higgsa, a prof. Barbara Wo-siek działa jako koordynator zespołu przygotowującego program oddziaływań ciężkich jonów. Nasi inżynierowie pracowali przede wszystkim przy Detektorze Wewnętrznym. Byliśmy przede wszystkim projektantami układów VLSI dla detektorów krzemowych, także u nas wykonano do eksperymentu ATLAS zasilacze do Krzemowego Detektora Torów i podpory dla kalorymetrów. Największy z nich, ATLAS - duma współczesnej fizyki -ma więc fundamenty wykonane w naszym kraju.

Na systemie wstępnej selekcji przypadków z wykorzystaniem mionów oraz na modelowaniu procesów fizycz-ⁿy^ch skoncentrował się polski :pół CMS [o czym piszemy szerzej na str. 34-35]. Nasz wkład w ALICE i to przede wszystkim baza danych, opracowywana przez zespół Politechniki Warszawskiej, oraz pomoc w konstrukcji kryształowego kalorymetru elektromagnetycznego i udział w rozwoju oprogramowania do kalibracji detektorów i analizy danych doświadczalnych. W IFJ PAN i IPJ do eksperymentu LHCb wykonano znaczną część słomkowych detektorów torów (są one zbudowane z wielu „słomek” - cienkich, wypełnionych argonem i ditlenkiem węgla rurek, wewnątrz których znajduje się pozłacany drut wolframowy pełniący funkcję anody; rurka jest katodą). Nasi fizycy mają też swój wkład w algorytmy wstępnej selekcji zdarzeń i ich rekonstrukcji.

Gdy patrzy się na ogrom urządzeń konstruowanych w celu badania mikroświata i praw nim rządzących, nasuwa się pytanie: czy nas na to stać? Jeśli akceptujemy nasz model kultury i rozwoju cywilizacyjnego, nie mamy innej drogi - musimy inwestować w naukę. CERN to przecież nie tylko wielka fabryka cząstek i artykułów naukowych. „Przy okazji” powstają tam odkrycia o wielkim znaczeniu praktycznym, jak choćby słynna światowa pajęczyna WWW, pierwotnie wymyślona w celu usprawnienia komunikacji między zespołami badawczymi, a bez której nie wyobrażamy już sobie codzienności. Wyrafinowana fizyka kryje się blisko nas i daje nam znacznie więcej, niż zazwyczaj przypuszczamy.    t

■3 PROF. MICHAŁ TURAŁA pracuje w Instytucie Fizyki jądrowej PAN w Krakowie, specjalizuje się w aparaturze pomiarowej fizyki wysokich energii. Uczestnik eksperymentu ATLAS przy LHC, z programem LHC związany od jego początku. Były członek i przewodniczący Komitetu CERN ds. badań i rozwoju detektorów dla eksperymentów LHC. Był dyrektorem działu CERN-u zajmującego się elektroniką i komputerami do eksperymentów.