wstęp do teorii polityki img 177

167

W literaturze przedmiotu często wymienia się termin mocarstwo opiekuńcze, które odnoszone jest do państwa podejmującego się ochrony mienia i obywateli drugiego państwa w państwie trzecim*. Są to z reguły kraje neutralne w sporze czy konflikcie dwu stron, podejmujące się ochrony np. budynków ambasady, jeńców wojennych państwa, którego ochronę interesów przejęło’. Podczas II wojny światowej mocarstwami tego typu były m.in. Hiszpania, Szwecja, Stany Zjednoczone oraz Szwajcaria,

Istotnymi i w dużej mierze porządkującymi powyższe rozważania są dwie kategorie mocarstwowości: formalna i faktyczna.

Mocarstwowość formalna obejmuje państw a, które za mocarstwa zostały uznane przez społeczność międzynarodową poprzez przyznanie im specjalnego statusu w ramach organizacji międzynarodowych. Tak było podczas funkcjonowania Ligi Narodów', w której status mocarstwa uzyskały państwa zasiadające jako stali członkowie w Radzie LN. Początkowo były to Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia, prze jściowo Niemcy oraz ZSRR.

Podobna sytuacja zaistniała po II wojnie światowej, kiedy to na podstawie art. 23 i 27 Karty NZ ustanowiono specjalny status dla pięciu sojuszniczych mocarstw walczących w II wojnie światowej tj. Chin, Francji, USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Owa specjalna pozycja przejawiała się w stałym członkostwie w Radzie Bezpieczeństwa ONZ oraz w możliwości podjęcia uchwały RB tylko przy zgodnych głosach W'szystkichjej członków.

Przyjęcie zasady jednomyślności mocarstw doprowadziło do stanu, gdzie głosy członków stałych mają wyższą wartość niż państw mniejszych^{1 2 3 4}, co sprawia, że deklarow<ana w Karcie NZ suwerenna równość wszystkich członków (art. 2 pkl 1) nie jest w pełni spełniana z powodu większych praw wielkich mocarstw.

Mocarstwowość formalna nie zawsze musi być tożsama z. mocarstwowo-ścią faktyczną, przez którą rozumie się rzeczywistą potęgę państwa. W historii były przypadki kiedy faktyczne mocarstwo - Stany Zjednoczone, nic weszły w skład Rady Ligi Narodów, a zatem nic znalazły się w gronie mocarstw formalnych skupionych w tym organie. Mocarstwa tego typu (faktyczne), które takiego międzynarodowego uznania nie mają własną polityką zapewniają sobie wpływy na losy świata^{1 1}. Tak było w przypadku Stanów Zjednoczonych, które mimo nie uczestniczenia w Lidze Narodów- były mocarstw em, a swą działalnością na arenie międzynarodowej umocniły własną pozycję stając się w efekcie najsilniejszym państw'em spośród pięciu stałych członków' Rady Bezpieczeństwa ONZ.

1

Edmund Jan Osmańczyk, Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna 1986, s. 325.

2

’ Ibidem.

3

   Jan Danielski, „Ewolucja stanowiska wielkich mocarstw' w stosunkach międzynarodowych”, fw:) Jan Przewłocki (red.), Proce Alkowa Uniwersytet!) Śląskiego, nr 317, Prace z Nauk Społecznych, nr 8, Katowice 1979, s. 57.

4

   Danielski. „Pojęcie mocarstwowości...” s. 110.