zdjeY3

rzymski Wergiliusz wprowadził do sielanki opis idealnej krainy, zwanej Arkadią, nie mającą nic poza samą nazwą wspólnego z Arkadią na Peloponezie.

Od czasów amyrznych aktualny jest podział na sielankę realistyczną i sielankę konwencjonalną. Pierwsza była rzetelnym obrazem zajęć wiejskich, życia na wsi. druga przedstawiała ludzi w kostiumie pasterza, którzy mogli wypowiadać aę na różne tematy, jakkolwiek dominowało wyznanie miłości. Ten podział dostrzegalny jest również w literaturze polskiej.

Sielanka może posługiwać się dialogiem, jak na przykład £eńiy Szymonowica, i wtedy nazywana jest eklogą. Najczęściej jednak gatunek korzysta z narracji, co zbliża go do formy epickiej.

Pierwszą polską sielanką jest utwór Kochanowskiego Sobótka, jednak dopiero Szymonowie nadal jej właściwą postać i od niego właśnie pochodzi polska nazwa gatunku skotopaska. YV okresie baroku sielanki tworzą: B. Zimorowic,

J. Gawiński, by wymienić tylko najważniejszych. Rozkwit sielanki jako gatunku przypada na czasy oświecenia i początek XIX wieku. Klasycyzm nadał sielance charakter dworski (Naruszewicz . natomiast w dobie sentymentalizmu — Karpiński, Kniaźnin - sielanka została mocno zliryzowana, przykładem czego jest Laura i Hlon. Ostatnim twórcą sielanek byl Kazimierz Brodziński (Wiesław), który dowodził tezy, że sielanka jest najbardziej polskim gatunkiem literackim, najlepiej nadającym się do przedstawienia charakteru narodowego.

Ballada jako gatunek jest d<twodem na umowność podziałów genologicznych, ponieważ stanowi przykład synkretyzmu, czyli współwystępowania cech kompozycji lirycznych, epickich i dramatycznych. Jest to gatunek wywodzący się z celtyckiego średniowiecza i ma niewątpliwie ludową proweniencję. Jej rodowód sięga jednym nurtem do Prowansji (południowa Francja), natomiast drugim - do Szkocji. Pierwsza odmiana miała charakter bardziej liryczny, pieśniowy o dość zrygoryzowancj budowie stroficznej. druga odznaczała się ujęciem epickim, była relacją o niecodziennym wydarzeniu, nadającym fabule fantastyczny, przesycony grozą charakter. Taki byl pierwotny , ludowy kształt ballady i został on w zasadzie przyjęty i zaakceptowany przez twórczość oficjalną. Twórczość balladowa stała się niezwykle popularna na prze łomie Will i XIX wieku: romantyzm uznał ją za jedną z podstawowych form wypowiedzi poetyckiej. Uprawiali ją w Niemczech: J. W. Goethe, A. W. Schlcgel, bracia Grimmowie, w Anglii: R. Burns, W. Wordsworth, S. Colcridge, w Polsce ballada miała jakby swój własny rodowód w postaci dumy historycznej, utworu epicko-lirycznego, o którym dają pojęcie Śpituy historjtine Niemcewicza. Polska ballada romantyczna - przede wszystkim Mickiewiczowska — wykazuje jednak związek z balladą niemiecką i angielską i niejako programowo sięga ona po wątki znane z pieśni i podań ludowych, laki jej kształt przejęli późniejsi twórcy: A. Chodźko, S. Witwicki, L. Ą. Odyniec, W. Syrokomla.

Gatunek ten pojawia się powtórnie w okresie Młodej Polski w twórczości Wyspiańskiego, Przerwy Tetmajera, Staffa. Twórcy późniejsi: Leśmian, Zegadłowicz,

lllakowiczówna umieli wydobyć z ballady wiele walorów poetyckich, a Leśmian stworzył w niej swój własny świat poetycki, nie mający wiele wspólnego z tajemniczością i grozą ballady romantycznej. Zjawi się jeszcze ballada w twórczości Tuwima, Gałczyńskiego, Białoszewskiego. Balladę podwórzową tworzył Stanisław Grzesiuk.

Naturalnie, ballada w konwencji romantycznej miała znai zenie największe; powitały najwartościowsze realizacje artystyczne, dlatego przedmiotem pobieżnej prezentacji tego gatunku będzie właśnie ona. Ballada romantyczna była zatem relacją zaintrygowanego narratora. Akcja czerpała motywy z folkloru i fantastyki ludowej. Zatarcie granicy między światem realnym a fantastycznym funkcjonowało również na płaszczyźnie ideowej i moralnej. Narrator balladowy na charakter najczęściej epicki, niemniej jego zaangażowanie zdradza emocjonalny stosunek do relacjonowanych zdarzeń, znajdujący wyraz w stylistyce lirycznej: paralelizmy składniowe, refreny, powtórzenia. Wreszcie status obserwatora relacjonującego zdarzenia każe narratorowi dramatyzować przebieg akcji przez przytoczenia wypowiedzi bohaterów wplatane w narrację. W taki sposób dopełnia się synkretyczny charakter ballady.

Epika

Jak wiemy z rozdziału poświęconego ogólnym zagadnieniom gcnologicznym, podstawowym kryterium podziału rodzajowego tekstów literackich jest stosunek podmiotu mówiącego- podmiotu literackiego — do świata przedstawionęgo w utworze. Kryterium tak pomyślane przeciwstawia omówioną wcześniej lirykę — epice. Różnica polega na tym, że o ile w liryce podmiot mówiący wypowiadał się o święcie przedstawionym w taki sposób, że wypowiedź była w gruncie rzeczy informacją o jego stanie emocjonalnym, subiektywnym aktualnym przeżyciu, o tyle w epice podmiot mówiący relacjonuje zdarzenia i stany rzeczy, wobec który ch on sam na linii czasu sytuuje się później. W epice czynnikiem najważniejszym jest świat przedstawiony w relacji i to, co się w tym świecie dzieje, a nie podmiot mówiący. Subiektywizmowi spojrzenia lirycznego epika przeciwstawia rzetelną informację o zdarzeniach w czasie przeszłym, a więc już dokonanych, skończonych, rozegranych w zasadniczo innym czasie niż czas relacjonowania. Taki podmiot literacki, który sugeruje nam, iż jego relacja ma charakter obiektywny, nazywamy narratorem, a językowe czynności przez niego wykonywane — narracją.

Dla struktury utworu epickiego czynnikiem decydującym jest to. żc era* narracji, moment, w którym narrator opowiada, jest późniejszy od czasu fabuły, to jest czasu, w którym rozgrywały się relacjonowane przez narratora zdarzenia. Rozróżnienie owych dwu układów czasowych jest prostą konsdweaęją faktu, że nie jest możliwe opowiedzenie historii, zanim się ona nie skończy. Ponadto

317