P1010547

i wyt ażttic protestancką tradycją uroczystego świ^lowa-nu urodzin, wy ply w a i u 04 z bruku u protestantów kultu patronalnych świętych. Ciekawe, że później, wraz z przeniesieniem centrum miastu nu południowy brzeg Newy 1 wraz 1 poszerzaniem sic; miasta w XVIII i na początku XIX wieku, cerkiew Izaaku przemieniła sic; w główną świątyni'; Petersburga, jak gdyby uzurpując sobie funkcje, które pierwotnie były przeznaczone dla katedry Piotra i Pawia Przy tym Piotrowa drewniana cerkiew Izaaka była przebudowywana i w każdym kolejnym wariancie coraz wyraźniej uwidoczniała sic; orientacja na architekturę bazyliki św. Piotra w Rzymie. Znamienne, że do rytuału poświecenia katedry św. Izaaka za czasów Mikołaja ł zamierzano włączyć procesje; wokół pomnika Piotra 1 śpiewy na cześć zmarłego imperatora (zob. na ten temat: Fiłaret, IV, ss. :v.Vi 333). Sobór św. Izaaka historycznie okazał się związany z „imperntorskim” kultem Piotra.

Dal sze kolejno budowane świątynie petersburskie wprost łub pośrednio wiążą sic; z wysławianiem Piotra i jego czynu. W roku 1710 wznosi sic; cerkiew św. Trójcy, co najwidoczniej związane jest z umowną datą założenia Petersburga (w dniu św. Trójcy, lł> maja 1703 roku), następnie przy drodzę na Wyborg - cerkiew św. Sam-psuiniis/a. Wybór św. Sainpsoniusza jest wyraźnie związany z panegiryc/.nym obrazem Piotra-Samsona rozwierającego szczęki lwa, który to obraz pojawił się po zwycięskiej bitwie pod połt.iwą (przy tym, oczywiście, cerkiew była poświęcona nie biblijnemu Samsonowi, lecz wielebnemu Sam psem tuszowi pielgrzymowi - tego rodzaju przemieszczenie było czymś zwyczajnym w epoce Piotra). Wreszcie piątą cerkwią petersburską staje się Świątynia Aleksandra Newskiego, poświęcona w tym samym 1710 r >ku. W ten sposób wszystkie pierwsze świątynie petersburskie deszyfrują, się za pomocą symboliki epoki Piotra ipor motywy biblijnego Sanisona i Aleksandra Newskiego w fajerwerkach, emblematach ilp. czasów Piotra).

6. Późniejsza sakralizacja osoby Piotra doprowadziła ilu tego, ze miasto świętego Piotra zaczęło być odbierane jako miasto imperatora Piotra.

Sakralizacja imperatora Piotra zaczęła się już za jego życia 1 miała głębokie* korzenie w ideologii Piotrowej p.uislauwości, mimo osobistej niechęci Piotra do uroczystej rytualności. Tak na przykład Teofan Prokopowicz regularnie upodabnia imperatora Piotra do apostoła Piotra, wykorzystując słowa z Ewangelii o Piotrze jako o kamieniu, na którym będzie zbudowany przyszły gmach. Według jego słów „w Piotrze naszym, w którym najpierw widzieliśmy wielkiego bohatera, później mądrego władcę, widzimy już i Apostoła”. Zbudował on nam i utwierdzi! „wszystkie dobra, dla tymczasowego i wiecznego życia pożyteczne i potrzebne” i „wszystko na nim jako na głównym fundamencie stoi” (Teofan Prokopowicz, II, s. 157). Ewangelicznemu obrazowi tworzonego kościoła w mowach Teofana odpowiada państwo i — w węższym sensie — Petersburg. Pancgiryczne zestawienie z apostołem Piotrem zawarte jest już w szkolnym dramacie Widowisko o siedmiu naukach wyzwolonych z lat 1702—1703, w którym do cara zwracają się ze słowami:

Ty jesteś kamieniem w Chrystusie Panu naznaczonym;

Pomazany jest też car i Piotr posłany

Przez Niego samego.

Na tym kamieniu, Piotrze, kościół się umocni,

A tobą w Chrystusie kościół się utwierdzi Prawdziwy.

Wykorzystując ten obraz i sam Piotr w liście do Aprak-sina po zwycięstwie pod Poltawą (z 27 czerwca 1709 roku) upodabniał odniesioną „wiktorię” do kamienia węgielnego Petersburga: „Teraz już doskonały kamień do fundamentów Sankt-Petersburga z pomocą Boską położony został” (Pis’ma i bumagi Pietra, IX, 1, s. 231, nr 3259). Powstaje łańcuch symboli o państwowym znaczeniu, u podstaw których leży obraz apostoła Piotra, przenoszący się na obraz Piotra-imperatora.

Te same skojarzenia Piotra i kamienia tkwią w przeciwstawieniu drewnianej Rusi i kamiennego Petersburga. Przeciwstawienie to było poparte najściślejszym zakazem wznoszenia gmachów kamiennych w całej Rosji oprócz Petersburga:    w roku 171-I Piotr zakazał w państwie

„wszelkiego kamiennego budowania, czyim by ono nie było, pod karą zrujnowania całego majątku i zsyłki". Tym samym powstaje nie tylko obraz Petersburga jako ka-

1$$