S5006277

40 WŁODZIMIERZ HOLI BOWICZ

wody do użytku domowego (ryc. 62). Kształt tych amfor zbliżony jest do amfor okresu imperium rzymskiego, występujących w materiale archeologiem nym na terenie Albanii.

Naczynia te są tak popnlarne, że od ich nazwy ahtatn pochodzi nazwa garncarza w tej części Albanii, a mianowicie ahtamxhijt; xhijt oznacza tu robiący i przejęte jest z języka tuieckiego.

^ Kavaji produkowano dawniej torby — naczynia z gliny chudej, nadające się do gotowania. Jeden z garncarzy utrzymywał, że jego ród z dziada pradziada zajmował się w Kavaji wytwarzaniem tego rodzaju naczyń. Na potwierdzenie tego wytoczył na kole naczynie z gliny tłustej i ozdobił je ornamentem falistym (ryc. 61). Przodkowie tego garncarza osiedli niezbyt dawno na stałe w Kavaji.

Do wypalania naczyń w Kavaji służą duże nowoczesne piece garncarskie z rusztem, konstruowane z cegły (ryc. 62, 63). Piece te są wykorzystywane we wszystkich porach roku. bez względu na pogodę.

V Korczy obecna sytuacja rzemiosła garncarskiego przedstawia się analogicznie do sytuacji garncarstwa w Kavaji. Poszczególne pracownie dziedzicznego rzemiosła garncarskiego istniejącego od dawna w tym mieście zostały połączone w spółdzielnię produkcyjną, zatrudniającą 25 garncarzy (w tym 8 majstrów I kategorii). Wytwarzane są w niej naczynia z gliny tłustej na kole dwntarczowym z osią ruchomą z zastosowaniem techniki leczenia. Asortyment typów- naczyń jest bardzo bogaty. W roku 1952 produkowano 56 typów — od dużych wie!olitrowych do małych filiżanek. Większość naczyń pokrywa się polewą.

Przed powstaniem spółdzielni garncarskiej w Korczy wyrabiano tam również naczynia do gotowania, zbliżone formą do torby, produkowanej w Varke.

Naczynia wypalano w dużych piecach garncarskich budowanych z cegły. Wykorzystywano je we wszystkich porach roku.

W Pogradec zetknąłem się na krótko z garncarzem Serbem, który toczył * gliny tłustej na kole dwu tarczowym z osią ruchomą. Był jedynym garncarzem w tym mieście. Garncarstwo uprawiał zawodowo, traktojąc je jako główne zajęcie.

Na zakończenie tych krótkich uwag o garncarstwie toczącym w Kavaji. Korczy i Pogradec należy stwierdzić, że wiąże się z nim glina tłusta, koła dwutarezowe z osią ruchomą i technika toczenia w rękach zawodowych garncarzy rzemieślników, traktujących to zajęcie jako stałe i główne.

Wydajność produkcyjna garncarza toczącego na kole dwutarczowym nożnym jest przeciętnie pięciokrotnie większa od wydajności garncarza w Varke i Gojan. W ciągu dnia dobry rzemieślnik wytoczyć może do stu naczyń •redniej wielkości. Teoretyczne możliwości produkcyjne pracowni z jednym garncarzem, zajętym stale i wyłącznie toczeniem naczyń, sięgają do około

unr.*iir*i> tiuiut aiuu    i.

500 naczyń tygodniowo i do 20 000 naczyń rocznic. Nir są to liczby przesadzone. W praktyce jednak, ogólną wydajność pracowni z jednym garnca-rycin normuje przede wszystkim chłonność rynku zbytu oraz takie pracochłonne czynności, jak konieczność zdobycia i przygotowania własnymi siłami surowca, paliwa, suszenie naczyń, a wreszcie ich wypalanie i sprzedaż.

Suma tych warunków decyduje o opłacalności zawodu i rozstrzyga o charakterze zajęcia, a więc czy jest ono główne i stałe, czy też garncarz zmuszony je.-.t w mniejszym lub większym zakresie szukać uzupełniających dochodów.

^ ramach spółdzielni garncarskie}, w Kasaji i Korczy możliwą do wykorzystania indywidualna wydajność każdego garncarza toczącego naczynia ogranicza również rynek zbytu oraz czynności uboczne, a także przepustowość pieców garncarskich. Jednakże doskonalona organizacja pracy zwalnia stopniowo garncarzy-inajstrów zatrudnionych w spółdzielni od takich zajęć ubocznych, jak przygotowywanie gliny, -iiszenic naczyń.. wypalanie. Dzięki temu istnieje tendencja wzrastania ilości maj-trów 1 kategorii. |j. prawdziwych mistrzów toczenia, wyspecjalizowanych i zatrudnionych głównie przy toczeniu naczyń. U ydajność ośrodków garncarskich w kavaji i Korczy jest i rnoże być bardzo duża, wyraża >ię ona w możliwych do osiągnięcia setkach tysięcy różnego rodzaju naczyń rocznie.

UWAGI OGÓLNE

Garncarstwo wiejskie Albanii, reprezentowane przez ośrodki w Yarke i Gojan, omówię tu na szerszym tle porównawczym, w aspekcie jego związków z garncarstwem Słowian. Pozostanie natomiast poza zakresem moich zainteresowań i obecnych możliwości badawczych zagadnienie miejsca i roli tego garncarstwa we współczesnej kulturze ludowej Albanii, jako jednego 7. elementów składowych albańskiej kultury uarodowej. V> chodzi to bowiem w zakres badań ściśle etnograficznych i wymaga odpowiedniej etnograficznej bazy źródłowej z zakresu rzemiosł i przemysłów domowych, a także bytu ludności wiejskiej współczesnej Albanii. W tym zaś kierunku nie prowadziłem badań z przyczyn, o których wspomniałem we wstępie. Chodziło mi głównie o zebranie materiału do badań porównawczych garncarstwa Słowian.

Przy omawianiu opisanych przeze mnie zjawisk z zakresu garncarstwa na terenie Albanii zwrócę główną uwagę na następujące zagadnienia:

1)    stosunku wzajemnego garncarstwa wiejskiego i toczącego, w szczególności zaś wpływu tego ostatniego na garncarstwo wiejskie;

2)    czasu i sposobu pojawiania się na terenie Gojan i \^;arke koła garncarskiego, technik lepienia i pieca garncarskiego jako pojedynczych elementów składowych garncarstwa i jako zespołu środków rzemiosła sezonowego;