SDC10555

ANAKREONTYK

Terminologia. Określenie „anakreontyk” używane bywa w dwóch podstawowych znaczeniach: węższe odnosi się do autentycznego utworu greckiego poety archaicznego Anakreonta (ok. 570 — ok. 485 p,n.e. z Teos w Azji Mniejszej); szersze dotyczy utworów — najczęściej cpigra-matycznych — naśladujących lub parafrazujących twórczość starożytnego poety oraz tzw.. pseudoanakreontyków i , wreszcie poematów komponowanych przez wiele stuleci wedle konwencji ideowej i formalnej pieśniarza z Teos.

Wzorzec antyczny tej poetyckiej odmiany, jej cechy i ewolucja. Zachowana spuścizna Anakreonta liczy w:sumic zaledwie 169 fragmentów, w tym 69 nieco dłuższych (250 wersów). O sławie, jaką cieszył się już w starożytności, świadczą dwa fakty: 1) uczeni aleksandryjscy umieścili go w tzw. Kanonie dziewięciorga liryków archaicznych (obok Alkmana, Stesicho-rosa, Ibikosa, Safony, Alkajosa, Simonidesa, Pin-‘dara i Bakchylidesa), 2) naśladowali go najwięksi poeci hellenistyczni, tacy jak- Kallimach i Teo-kryt, 11 epigramatyków Asklepiades i Poseidip-pos. Ponadto specyficzny nurt pieśni sympotycz-nych, typowy dla twórczości Anakreonta, został podjęty przez anonimowych poetów, od których wywodzi się termin odmiany tego gatunku liryki monodycznej, jaką jest „anakreontyk”.

Liryka Anakreonta, która zapłodniła umysły tak licznych naśladowców, jest par exccllencc poezją erotyczną. Jego filozofia życiowa sprowadza się do maksymalnego wykorzystywania przyjemności i uciech, które człowiek może i powinien zdobywać, póki żyje i póki jest młody. Bóstwa miłości Afrodyta i Eros oraz bóg wina Dionizos-Bakchus patronują tej hedonistycznej postawie. Kochać i być kochanym, bawić się beztrosko-w miłym-gronie przyjaciół, cieszyć się każdą chwilą szczęścia — oto dobra bezcenne, choć ulotne i krótkotrwałe, oto dewiza ż.yciowa poety. Cała atmosfera uez.uć i odczuć, wszelkie' odcienie miłości i miłostek, czułość i dowcip, namiętność i płoche umiz.gi — są to motywy, które staną się wz.orcm topiki miłosnej poprzez kongenialnego Horacego w Rzymie aż po dzień dzisiejszy. Poeta świadomie odsuwa od siebie wszelki przymus, trud i frasunki-dnia codziennego, nic interesują go również heroiczne wyczyny epiki Homerowej. Nieprzeparty urok jego poezji „polega m. in. na tym, że nie jest on ckliwy. Broni się przed ckliwością autoironią, dwuznacznością, ciągłym oscylowaniem między mówieniem serio a żartem” (J. Danielewicz). Nie brak jednak w jego utworach również zadumy — łagodnego sceptycyzmu, a niekiedy i ostrej, złośliwej satyry. Te epigramatyczne, drobne arcydziełka przyo-dziewa poeta w różne kształty: monolog i dialog, apostrofa (do ukochanej lub ukochanego), opowiadanie, intymne wyznanie, krótka scenka lub opis. Wydarzenia życia codziennego, zwłaszcza związane z miłością, umie on kunsztownie przeplatać z wątkami zaczerpniętymi z mitów, ze świata zewnętrznego i otaczającej go przyrody, drzew i kwiatów. Metrum tychże utworów jest raczej proste, melodyjne, łatwo wpada w ucho (wiersz glikonejski i ferckralejski skombinowany z jonikiein mniejszym — tzw. metrum anakreon-tcjskic).

Starożytne anakreontyki powstawały począwszy od II —1 w. p.n.c. aż do epoki bizantyjskiej włącznie. Brak im głębi myśli, spontaniczności i swoistego piękna liryki archaicznej, ale ich wartość artystyczna jest bardzo różna: jedne utwory są zgrabne i pełne polotu, inne bardziej banalne i płytkie, jeszcze inne nużą balastem erudycyjnyrn i żmudnym opracowaniem. Zostały one zebrane w X w. w Konstantynopolu przez uczonego Konstantyna Kefalasa. Później zbiór ten, poszerzony o inną kolekcję, epigramów, otrzymał nazwę Antologii palatyńskiej(od Biblioteki Palutynatu w Heidelbergu, gdz.ie został odnaleziony). Pierwszym, który wydał anakreontyki w r. 1554, był humanista francuski Henri Estien-nc (Henricus Stephanus). Od razu zyskały one powszechny podziw i olbrzymią popularność. Czytano je, tłumaczono i parafrazowane!. (H. Andreas — na łacinę, P. dc Ronsard — na francuski). U nas jako termin genologiczny „anakreontyk" funkcjonuje już. w poetyce staropolskiej, w której zaliczany jest do lyriea poesis lub traktowany jako forma pośrednia między liryką a epiką (M. K. Sarbiewski).

Oświeceniowa recepcja anakreontyk u. Od czasów renesansowego odkrycia antyku i francuskich przekładów antologii greckiej anakreontyk zadomowił się silnie w poezji euro-