dodatek4 korygowanie i korektory

BeL

acoustic

BIBLIA DŹWIĘKOWCA

WG. ELECTRO -VOICE

DODATEK 4 INFORMACJE O KORYGOWANIU I RÓŻNYCH RODZAJACH KOREKTORÓW

Materiał do tego dodatku został dostarczony przez Lany Blakely’ego, znanego konsultanta i autora prac z dziedziny przemysłu fonicznego i techniki nagrań.

Lany napisał właśnie książkę na temat aparatury HiFi i jest autorem artykułów dla „Modem Recording”, „Stereo Bayers Guide”, „Hi-Fi Bayers Guide”, „Tape Deck”, „Recording Engineer & Producer”, „Modem Recording Bayers Guide”, „Studio Sound” i „Billboard”. Lany jest współzałożycielem i przewodniczącym „Organizacji Twórczej Elektroniki Fonicznej i Muzycznej” a także członkiem Board oflndust-ry Presidents of AMC & NAMM, oraz członkiem Audio Engineenng Society. Posiada on wyjątkowo wysokie kwalifikacje w zakresie korekcji, ponieważ brał udział w projektowaniu i organizowaniu sprzedaży i stosowaniu korektorów w produkcji nagrań studyjnych oraz zastosowaniach w przemyśle rozrywkowym.

We wcześniejszych materiałach Biblii przedstawione zostały ogólne zagadnienia systemów dźwiękowych z zaakcentowaniem wybranych tematów dotyczących głośników i mikrofonów. W niniejszym dodatku zostaną omowione różne rodzaje korektorów, ich charakterystyki przenoszenia, korygowanie prezencyjne i systemy korekcji.

Nie zamierzamy wchodzić w szczegóły dyskusji, zwłaszcza dotyczącej delikatnej sztuki korygowania akustyki pomieszczeń. Celem naszym jest przekazanie wybranych informacji o podstawowych koncepcjach i podanie wskazówek, które umożliwią włączenie się czytelnika do praktyki zastosowań i nabywania dalszej wiedzy na drodze doświadczeń.

WPROWADZENIE

Istnieje wiele rodzajów korektorów używanych w różnorodnych zastosowaniach. Korektory można uszeregować od zwykłych „regulatorów barwy” (bas i sopran), które spotyka się niemal w każdym odtwarzaczu płytowym albo urządzeniu wysokiej wierności (Hi — Fi), do bardziej wyspecjalizowanych rodzajów, takich jak korektory graficzne lub parametryczne. Korektor daje jego użytkownikowi wielki zakres możliwości elastycznych regulacji. Umiejętnie używane korektory są wyśmienitym narzędziem, jednakże często bywają nadużywane i stają się powodem niepożądanych rezultatów.

Aby dopomóc w roztrzygnięciu problemu, czy korektor jest w danej sytuacji potrzebny i jakiego powinien być typu, warto dokonać przeglądu korektorów: jak one funkcjonują, jakie rodzaje są do dyspozycji, które typy nadają się najlepiej do rożnych zastosowań? Pomocne będą pewne proste wskazówki co do ich użytkowania. Dla tych, którzy znają już treść tych podstawowych informacji, będą one stanowiły przegląd, natomiast dla czytelnika nie poinformowanego będzie to nowa wiedza, która pomoże w istotny sposob w inteligentnym wyborze rodzaju korekcji i w sposobie posługiwania się nią.

Kiedy posługując się urządzeniami dźwiękowymi chcemy coś usłyszeć głośniej, wówczas podnosimy położenie regulatora poziomu (wysterowania). Kiedy ten regulator zostaje ustawiony w położenie „głośniejsze”, wówczas poziom wszystkich częstotliwości słyszalnych (całe pasmo audio) podnosi się o taką samą wartość. Taki zwykły regulator poziomu nie uwzględnia zróżnicowania częstotliwości: rezulatatem zwiększenia jego nastawienia jest słyszalny wzrost całkowitej głośności (w całym zakresie audio). Jednakże kiedy podniesiemy położenie „regulatora basów”, np. w odtwarzaczu płyt, wtedy tylko na niskich częstotliwościach wzrośnie poziom, co z resztą na ogół czyni dźwięk pełniejszym i bogatszym. Kiedy obniżymy położenie „ragulatora basów”, niskie częstotliwości ulegną osłabieniu, zaś dźwięk staje się zwykle „cieńszy” a nawet metaliczny. Kiedy podniesiemy położenie „regulatora sopranów”, wtedy wysokie częstotliwości „rosną”, zas dźwięk staje się „jasny” i „błyszczący”: kiedy go obniżyć, dźwięk będzie głuchy a czasami nawet zamazany Te zwykłe regulatory basów i sopranów są korektorami. Mówiąc po prostu — korektor, jest to regulator wysterowania (celem zwiększenia lub zmniejszenia poziomu) w określonych przedziałach częstotliwości. Aby rozszerzyć zakres informacji o korektorach, przyjrzyjmy się bliżej częstotliwościom z zakresu audio.

CZĘSTOTLIWOŚCI

Istotą dźwięku są drgania. Charakterystyczną cechą dra-gan jest ich okres. Ilosc takich dragań (okresów) zachodzących w ciągu jednej sekundy określana jest w okresach/sekundę. Jedno drgnięcie (okres) w ciągu jednej sekundy określane jest jako 1 Hz (herc). 1500 rdgari w ciągu 1 sek to będzie 1500 Hz Ilość drgań w ciągu jednej sekundy oznacza częstotliwość (wysokość) danego dźwięku. Dla muzyków, wysokość dźwięku „a” odpowiada 440 okresom/sek czyli 440 Hz.

Przyjmuje się, że zakres ludzkiego słuchu, dla osoby o bardzo dobrym słuchu, rozciąga się od 20 do 20 000 Hz. Jeżeli częstotliwości wyrażane są w tysiącach Hz to oznacza się to kHz (kiloherc).

OKTAWY

Jak wspomniano wcześniej, muzyczny dźwięk odniesienia „a” ma częstotliwość 440 Hz. Jeśliby została zagrana nuta o oktawę wyższa, miałaby podwojoną czętotliwość, czyli 880 Hz. Jeśliby nuta zagrana była o oktawę niżej niż 440 Hz, miałaby połowę tej wartości, czyli 220 Hz. Podwajając wartość dowolnej częstotliwości, otrzymuje się dźwięk o oktawę wyższy, natomiast biorąc połowę wartości częstotliwości (dzieląc przez dwa), otrzymuje się dźwięk o oktawę niższy. W muzyce naogoł operuje się oktawami lub częściami oktawy.

SKŁADOWE PODSTAWOWE I HARMONICZNE Dźwięki muzyczne są zbudowane ze składowych podstawowych i harmonicznych. Częstotliwość podstawowa jest zwykle (choć nie zawsze) składową o największej mocy, w szregu harmonicznych częstotliwości danego instrumentu. Harmoniczne są wielokrotnościami częstotliwości pod-

PODSTAWOWA = 3S0 Hz

PODSTAWOWA 30

2-GA HARMONICZNA 3-CIA HARMONICZNA

20

10

Sj

i

r

—

i

In

m

Ir

ik

ll

u

IM

KJ    U ^ Ol

?    ? £ J

CZĘSTOTLIWOŚĆ W Hz

stawowej. Pierwsza harmoniczna jest częstotliwością podstawową, druga — jest dwukrotnie większa od podstawowej, 3—cia jest trzykrotnie większa od podstawowej itd. Harmoniczna struktura dźwięków muzycznych ma wielki wpływ na postrzeganą ich jakość oraz wewnętrzną ich budowę (barwę). Typowa zależność pomiędzy energią składowej podstawowej, a energią częstotliwości harmonicznych jest pokazana na rys. 1.

Dźwięk jest zatem kombinacją częstotliwości podstawowej i jej harmonicznych.

RYSUNEK 1 - Porównania energii tonu podstawowego do harmonicznych

ZAKRES CZĘSTOTLIWOŚCI SŁYSZALNYCH

Spójrzmy na zakres częstotliowości słyszalnych, celem umiejscowienia w nim powszechnie znanych dźwięków, stosownie do ich częstotliwości. Przy czytaniu dalszego tekstu należy posłużyć się rys. 2, jako pomocą wizualną.

(Uwaga: dźwięk „B” w oznaczeniach klawiszy, należy w polskiej terminologii tłumaczyć jako „H”)

Wspomniano wcześniej, że zakres ludzkiego słuchu obejmuje 20 Hz do 20 kHz. Taki byłby ten zakres dla osoby o bardzo dobrym słuchu. Większość typów profesjonalnego sprzętu elektroakustycznego ma określoną charakterystykę częstotliwościową od 20 Hz do 20 kHz. Dla naszych celów zajmiemy się zakresem od 1 Hz do 20 kHz.

Zakres infradźwiękowy — 1 Hz do 20 Hz (w przybliżeniu 4 oktawy)

Częstotliwości w tej części widma nie są na ogół słyszalne. Można jednak wyczuwać ich działanie, kiedy są na dostatecznie wysokim poziomie jako wrażenia ciśnieniowe, nie zas jako tony muzyczne. Niektóre, bardzo wielkie Organy piszczałkowe oraz drgania wstrząsów sejsmicznych mają składowe w tym właśnie zakresie.

Zakres bardzo niskich częstotliwości basowych — 20 Hz do 40 Hz (1 okatwa)

Przykładami dźwięków z tego zakresu częstotliwości są: wiatr, hałasy w pomieszczeniach, dźwięki klimatyzacji, dźwięk odległego grzmotu ltp. Częstotliwości w pobliżu 30 Hz są reprezentowane przez najniższe składowe podstawowe organów piszczałkowych średniej wielkości, przez fortepian oraz harfę.

Zakres częstotliwości niższych — średnich — 160 Hz do 315 Hz (1 oktawa)

Ta oktawa jest pasmem przejściowym pomiędzy częstotliwościami odbieranymi jako basowe oraz tymi, które zalicza się do tonow średniego zakresu. Wiele sposród składowych podstawowych głosow, od tenoru do sopranu, a także niższe częstotliwości wielu instrumentów, takich jak trąbka, klarnet, oboj i flet, występują w tym zakresie.

Zakres średnich częstotliwości — 315 Hz do 2500 Hz (3 oktawy)

Ucho ludzkie jest umiarkowanie czułe na częstotliwości tego zakresu. Rzeczywiście, ten zakres częstotliwości, słyszany wyłącznie, miałby jakość „telefoniczną”. Ponieważ większość dźwięków instrumentalnych jest bogata w niższe

I

i

Zakres częstotliwości basowych — 40 Hz do 160 Hz (2 oktawy)

Większość niskich częstotliwości bębnów, fortepianu, organow, a także basu strunowego lub elektrycznego, przypada na ten zakres. W tym szczególnym zakresie częs- . totliwości leżą nisko — częstotliowściowe podstawy wszel- Bg kich struktur muzycznych.

i

I

i

t

a

a

CDUCaB

zakres infradźwięków I Hz do 20 Hz

CZĘSTOTLIWOŚCI PONIŻEJ AUDIO MOCĄ BYĆ WYCZUWANE NIŻ SLYSŻANE

C0UGA8 C D [ t C a 8

2 5 Hz    5 Hz

zakres niskich basów 20 Hz do 40 Hz

ODOLOSY BURZY I NISKO

BRZMIĄCEGO

POMIESZ

CZENiA

C D £ f G A e

zakres basów 40 Hz do 160 Hz

NISKIE CZĘSTOTLIWOŚCI TWORZĄCE WSZYSTKIE MUZYKI

CD U G a 8

COffGAB

zakres niższych średnich 160 Hz do 315 Hz

PODSTA WOWE OD TENORU DO SOPRANU

CDffCA8

zakres średnich 3l5Hz do 2500 Hz

UCHO JESZCZE ROZRÓŻNIA DŹWIĘKI W TYM ZAKRESIE

COffGAB

I ^_ I

zakres wyższych średnich 2500 Hz do 5000 Hz

zakres wysokich 5000 Hz do 10000 Hz

maks. wysokie częstotliwości 10000 Hz do 20000 Hz

CZĘSTOTLI

WOŚCI

DaJACE

KLAROW

NOŚĆ

I PRECYZJĘ

COff GaB COf f GA8

40 Hz 60 Hz 100 Hz    średnie "C"    500 Hz 1 kHz

dolna granica    dolna granica

skali organów    skali fortepianu

RYSUNEK 2 - Zakres częstotliwości AUDIO

BEZGŁOŚNE KONSONANSE TOWARZY SZA CE KUCHOM UST

COffGAB

maks mały

PROCENT ENERGII w MUZYCE

CD f f G * 8

COffGAl

ni

I

I I

5kHz 10kHz 16kHz 20kHz

górna granica skali fortepianu

a

a

a

a

a

a

częstotliwość

środkowa

harmoniczne, więc większa część energii dźwiękowej przypada właśnie na zakres 2500 Hz.

Zakres wysokich — średnich częstotliwości

—    2500 Hz do 5000 Hz (1 oktawa)

Ucho jest bardzo czułe na częstotliwości tej oktawy. Wrażenie jasności i wyrazistości cechuje dźwięki złożone ze składowych z tego zakresu częstotliwości. W istocie, wiele tubowych głośników w systemie megafonowym jest tak projektowanych, aby dostarczać maksimum energii w pobliżu 3000 Hz. Na pozorną głośność dźwięku mogą mieć wpływ częstotliwości tego właśnie zakresu. Głosy śpiewacze często mają harmoniczne w tym zakresie częstotliwości.

Zakres wysokich częstotliwości (zakres „blasku”)

—    5000 Hz do 10 000 Hz (1 oktawa)

W tym zakresie dźwięki brzmią błyszcząco, ale na ogół jest bardzo mało energii akustycznej w tej części widma częstotliwościowego. Najwyższa częstotliwość podstawowa instrumentów muzycznych sięga faktycznie 4 000 Hz. Te częstotliwości przyczyniają się do „jasności” i „blasku” dźwięku, jednakże stanowią one zwykle małą część całkowitej energii muzycznej lub słownej. Często spółgłoski bezdźwięczne typu zębowego, językowego i wargowego, wchodzą w skład wysokich częstotliwości, dochodząc do 10 000 Hz.

Zakres najwyższych częstotliwości — 10 000 Hz do 20 000 Hz (1 oktawa)

Jest to najwyższa oktawa słyszalnego zakresu częstotliwości. Mieści ona skrajnie małą część energii zawartej w dźwiękach muzycznych. Ubytki słuchu, związane z zaawansowanym wiekiem mogą usunąć bardzo istotną część górnych częstotliwości tej oktawy. Tylko bardzo wysokie harmoniczne niektórych instrumentów wchodzą w skład tej części widma. Utrata większości tego zakresu częstotliwości może pozostać nie zauważona w materiale muzycznym — jest to szczególnie prawdziwe w odniesieniu do wyższej półoktawy zakresu. Jednakże, dla źródeł o bardzo szerokim paśmie częstotliwości, bogatych w harmoniczne, odtwarzanie tego zakresu może, choć w niewielki, lecz określony sposob, zwiększyć realizm wrażenia słuchowego (odsłuchu).

CHARAKTERYSTYKI KOREKTOROWE

„Korektor” został zdefiniowany wcześniej jako regulator wysterowania w poszczególnych pasmach częstotliwości. Kiedy używa się korektora dla podwyższenia poziomu określonego pasma częstotliwości, operację tę nazywa się „podbijaniem”. Podobie, kiedy poziom określonego pasma zostaje obniżany, to określa się to jako „obcięcie”. Wartość,(w stosunku do ustalonego odniesienia) o jaką dana częstotliwość (pasmo) zostaje podbita lub obcięta określa się typowo w dB. Decybel jest w tym przypadku używany do określenia poziomu regulacji dźwięku (amplitudy).

Istnieją dwa zasadnicze typy korekcji:

Połkowa („shelving”)

Półkową, nazywa się krzywą korekcji, która zmienia poziom aż do osiągnięcia „wskazanej częstotliwości”, przy której wyrównuje się i nie zmienia więcej. Graficz-

nie, krzywa ta wygląda jak pólka, stąd jej nazwa. Po osiągnięciu wskazanej częstotliwości, wszystkie pozostałe częstotliwości pozostają na niezmienionym poziomie. Krzywa korektora półkowego przedstawiona jest na rys. 3, gdzie ukazano tryb podbijania i ucinania. W zwykłych regulatorach tzw. barwy (bas/sopran) spotykanych w większości aparatur hi-fi i w tańszych mixerach, stosowane są właśnie korektory półkowe. Najbardziej typowymi częstotliwościami znamionowymi dla takich korektorów są 50 do 100 Hz dla basu oraz 5000 do 10 000 Hz dla sopranu.

Szczytowo/dołkowa („peak/dip”)

Krzywa szczytowo/dołkowa zaczyna się przy poziomie „0” (bez zmiany poziomu) i zmienia poziom aż do osiągnięcia „częstotliwości środkowej” (największej zmiany poziomu), a następnie zmienia poziom aż do powrotu do „0”. Przedstawiona graficznie, krzywa ta wygląda jak góra albo „szczyt” przy podbijaniu, i jak dolina albo „dołek” przy obcinaniu. Ten rodzaj korekcji zapewnia maxymalne podbicie lub obcięcie przy częstotliwości środkowej, a także na częstotliwościach średnich, natomiast ma mniejszy wpływ na częstotliwości położone dalej od „środkowej”. Krzywa korektora szczytowo/dołkowego w obu rodzajach pracy, tj. przy podbijaniu i obcinaniu, pokazana jest na rys. 4. Urządzenia foniczne z korektorami posiadającymi człon regulacji „prezencyjnej” lub „średniego zakresu”, prawie zawsze posługują się krzywą korekcji typu szczytowo/dołkowego.

RYSUNEK 4-Krzywa equalizacji "szczytowo -dołkowej"

„Q” jest podstawowym parametrem charakterystyki korekcji, zarówno półkowej jak i szczytowo/dołkowej. Techniczne zdefiniowanie „Q” wykracza poza zakres naszych celów. Wystarczy wiedzieć, że „O” jest taką właściwością korektora, która określa zakres regulowanych częstotliwości po obu stronach częstotliwości

CZĘSTOTLIWOŚĆ W Hz

środkowej w korektorach szczytowo/dołkowych, oraz przed nominalną częstotliwością w korektorach półkowych. Na rys. 5 krzywe korekcji szczytowo/dołkowej zostały pokazane przy wysokim i niskim „Q”. Parametr „Q” jest więc wskaźnikiem dobroci korektora.

RYSUNEK 5 -

Dobroć "Q" equalizera "szczytowo-półkowego"

„Q” w większości korektorów jest stałe i nie może być zmieniane przez użytkownika. Jednakże niektóre, bardziej zaawansowane typy korektorów (zwykle szczytowo/dołkowych) posiadają dodatkową możliwość regulowania przez użytkownika parametru „Q”. Zmiana „Q” wpływa również na działanie korektorów półkowych w ten sposób, że określa zakres regulowanych częstotliwości przed ich nominalną częstotliwością, co czasami bywa nazywane „nachyleniem zbocza”.

Rys. 6 pokazuje krzywe korekcji korektora półkowego dla wysokiego i niskiego „Q”. Parametr „Q”, a więc nachylenie zbocza, u prawie wszystkich korektorów półkowych, jest stały i nie daje się nastawiać przez użytkownika.

RYSUNEK 6 -"Dobroć" albo "zbocze" korektora "półkowego"

Korektory są zazwyczaj dostarczane pod dwiema postaciami: wbudowane, stanowiące część konkretnego urządzenia, np. stołu mixerskiego, oraz zewnętrzne — zwane czasami korektorami programowanymi, we własnej obudowie, zwykle z własnym zasilaczem. Mogą byc „wpinane” w dowolny — w zasadzie — system audio.

Korektory korzystające z elementów czynnych, takich jak tranzystory lub wzmacniacze operacyjne określane są jako „korektory czynne”. Kiedy korektor „czynny” zostaje włączony w system audio, wówczas, z reguły, nie występuje spadek poziomu sygnału audio ż powodu włączenia korektora w obwód. Inny, żadziej spotykany korektor, zwany „biernym”, nie posiada czynnych elementów elektronicznych i powoduje przy włączeniu go w obwód audio, spadek poziomu sygnału o kilka dB. Spadek taki określa się mianem „straty włączenia” (szeregowego). Istnieją wyspecjalizowane korektory bierne przeznaczone do pomiarów elektroakustycznych i zastosowań laboratoryjnych. Korektory bierne muszą być włączone z zachowaniem dopasowania impedancji i cechuje je stała „strata włączenia”. Korektory bierne nie są rozwiązaniem, które można polecić dla niezaawansowanego użytkownika.

Regulatory barwy

Najczęściej, regulatory barwy mają dwa pokrętła (dla niskich i wysokich częstotliwości. W tych typach korektorów są przeważnie stosowane krzywe korekcji półkowej. Dla tych typów korektorów, parametr „Q” jest stały. Korektor ten nie ma żadnego wpływu na przebieg sygnału w położeniu „0”dB (ani nie podbija ani nie obcina), które jest zwykle umieszczone w środkowej części zakresu obrotu lub przesuwu regulatora. Takie regulatory barwy są aktualnie budowane jako korektory dwugałkowe (o ustalonych częstotliwościach).

RYSUNEK 7 -Różne typy regulatorów barwy

OBROTOWY (płynny lub skokowy)

SUWAKOWY (płynny lub skokowy)

BASS    TRCBlE

PODSTAWOWE KOREKTORY I ICH ZASTOSOWANIA

Na rynku spotyka się wiele typów korektorów przeznaczonych do szerokiego wachlarza zastosowań. W wielu przypadkach włączenie określonego typu korektora do systemu fonicznego powoduje zdecydowane podniesienie jego jakości, jednakże częstokroć użytkownik w ogóle nie zdaje sobie sprawy, że korektor może okazać się pomocny. Skądinąd, użytkownicy pragnący zastosować korektor nie orientują się jaki typ spełni najlepiej ich oczekiwania. Rzeczywisty problem polega na tym, że wiele osób kupuje korektory bez znajomości rzeczy i nieraz kupują oni korektory zbyt zaawansowane i bardziej kosztowne niż te, które byłyby wystarczające. Z drugiej strony, często dokonują oni zakupu korektorów nieodpowiednich i niezdolnych do należytego funkcjonowania w danej sytuacji.

Regulator porusza sie w jednym kierunku dla podbicia, a w przeciwnym kierunku dla obcinania. Regulowalna wartość podbicia lub obcinania zależy od rodzaju korektora, ale zwykle nie przekracza +/—10 dB. Regulatory barwy spotyka się w prawie każdym typie urządzeń fonicznych wysokiej jakości. Wiele typów mikserów może być wyposażonych w dwugałkowe korektory na każdym wejściu, a także na głównych wyjściach. Jest to podstawowy typ korektora, który może być z łatwością używany dla poprawy jakości dźwięku w szerokim zakresie zastosowań, bez obawy o skomplikowane następstwa, i którego użycie zwykle prowadzi do poprawnych wyników.

Dwugałkowe korektory o „wybieranej częstotliwości" Chodzi tu o bardziej złożony korektor dwugałkowy, (nazywany czasem dwupasmowym) posiadąjacy tylko dwa

pokrętła, ale mogący podbijać lub obcinać jednocześnie dwa różne zakresy częstotliwości, na podobieństwo dwu-gałkowego „regulatora barwy”. Jednakże są tu dodatkowe przełączniki pozwalające użytkownikowi wybrać różne zakresy częstotliwości regulowanych. Dwugałkowy korektor typu pułkowego, pozwalający na wybór trzech basowych i trzech sopranowych zakresów częstotliwości, pokazanay jest na rys. 8.

Częstotliwości znamionowe    Częstotliwości znamionowe

RYSUNEK 8 - Dwugałkowy (6 częstotliwościowy} przełączalny korektor typu "połkowego"

Parametr „Q” tego korektora jest stały. Korektor ten umożliwia użytkownikowi pracę w pobliżu pewnych pożądanych zakresów częstotliwości, bez zbytniego naruszania innych, niepożądanych zakresów częstotliwości (bocznych). Na przykład, hałasy mieszkaniowe niskiej częstotliwości mogą być zredukowane przez obcięcie w zakresie częstotliwości 30 Hz. Pospolity regulator barwy w swojej części „basowej” mógłby służyć do tego celu, lecz najprawdopodobniej obciąłby zarazem niskie częstotliwości w całym sygnale np. 80 Hz. Poszczególne częstotliwości będące do dyspozycji, z podanymi wartościami możliwych podbić i obcięć, są ustalone przez producenta. Każdy typ przełączanego korektora może spełniać rolę precyzyjnego narzędzia w ręku świadomego użytkownika, który zna usytuowanie poszczególnych instrumentów, głosów wokalnych i innych dźwięków w widmie częstotliwości audio.

Trój gałkowe korektory

stałej i przełączalnej częstotliwości

Te korektory mają trzy pokrętła dla pasm, które podbijają lub obcianją niezależnie i nazywane są trój pasmowymi lub trujpunktowymi. Jedna gałka służy do regulacji niskich częstotliwości, druga do średnich, a trzecia do regulacji częstotliwości wysokich. Korektory trójpunktowe z reguły posługują się krzywymi półkowymi w pasmach wysokim i niskim, natomiast dla zakresu średniego wykorzystują krzywą szczytowo/dołkową. Trójpunktowy korektor o ustalonej częstotliwości pokazany jest na rys. 9.

RYSUNEK 9 - Trójgałkowy (3-częstotliwościowy) stały korektor częstotliwości

Inny, bardzo popularny korektor trójpunktowy ma również stałe krzywe połkowe dla niskich i wysokich częstot-tliwości ale z przełączaną sekcją szczytowo/dołkową średniego zakresu, tak jak pokazano na rys. 10.

RYSUNEK 10 - Trójgałkowy (5-częstotliwościowy) korektor o przełączalnym zakresie średnich

Obydwa korektory, z rys. 9 i 10, mają stały parametr „Q”. Osiągalne wartości podbicia i obcinania oraz zakresów ustawianych częstotliwości zależą od projektu producenta. Korektory trójpunktowe zwiększają możliwości korekcji na niskich i wysokich częstotliwościach o dogodnie regulowaną korekcję w zakresie średnim. Ten typ korektora spotyka się z reguły w droższych stołach mixerskich.

Czterogałkowe korektory

0    stałej i przełączanej częstotliwości

Teraz zajmiemy się czterema zakresami częstotliwości, które mogą być jednocześnie podbijane i obcinane. Większość korektorów tego typu posługuje się „półkowaniem” dla zakresu niskich i wysokich częstotliwości oraz krzywą szczytowo/dołkową dla obu zakresów średnich. Prawdę wszystkie modele tego typu mają przełączalne sekcje śred-nioczęstothwościowe a nawet przełączalne sekcje niskiej

1    wysokiej częstotliwości. Na rys. 11 pokazany jest pełen schemat czterogałkowego, przełączalnego korektora tego typu.

Korektor ten posiada dziesięć zakresów o stałym parametrze „Q”, co pozwala użytkownikowi na podbijanie i obcinanie zakresów częstotliwości leżących względnie blisko przy sobie. Rozporządzalne częstotliwości oraz wartości podbicia i obcięcia zależą, jak zwykle, od producenta. Tego rodzaju wysoce zaawansowane korektory spotyka się zazwyczaj w bardzo drogich i wyszukanych konstrukcjach stołów mixerskich, a także w niektórych modelach korektorów zewnętrznych. Niektóre korektory tego rodzaju mają nawet ustawialny parametr „Q” w sekcjach częstotliwości średnich.

Korektory graficzne („graphic eąualizers”)

Wszystkie korektory, którymi zajmowaliśmy się do tej pory miały możliwość jednoczesnego korygowania w dwóch, trzech, a nawet czterech zakresach częstotliwości. Czasami korzystna bywa możliwość jednoczesnego korygowania większej ilości pasm częstotliwości. Można łatwo przekonać się, że dwu — , trzy—, czy czteropunktowe korektory takiej możliwości nie mają. „Korektor graficzny” posiada zdolność korygowania większej ilości zakresów częstotliwości (zwykle 10 lub więcej) jednocześnie. Korektory graficzne posługują się z reguły korekcją wg krzywej szczytowo/dołkowej, zaś parametr „Q” jest zazwyczaj sta-

10K. >I5K

O

częstotliwość

5K

I

2K-Q“^7K

częstotliwość

500

I

250—O”^{1 K}

częstotliwość

&

M^ysokic

2 ° -2

^S.^5'.⁶

i<r7""'/no wyzsze śr.

2 ® .2

io „—'V‘^,° muzę śr.

SO.^100

częstotliwość B

O-

■~^^sTrr‘*io

niskie

Oznaczenie częstotliwości .

'Podbicie" niskich i    I

- 50 Hz 100 Hz

"Podbicie' niższych-średnich "Podbicie" wyższych-średnich "Podbicie" wysokich

i    ii    l    ii    i    >

250 Hz 500 Hz 1kHz 2 kHz 5 kHz 7 kHz 10 kHz 15 kHz

CZĘSTOTLIWOŚĆ W Hz ZAKRES CZĘSTOTLIWOŚCI AUDIO

RYSUNEK 11 - Czterogałkowy (10 częstotliwości) wybierany egualizer

ły. Korektory graficzne pozwalają tworzyć obwiednie dźwięków różnych głosów, efektów lub muzyki, dzięki podbijaniu lub obcinaniu wielu zakresów częstotliwości jednocześnie. Na przykład, korekcja głosu w zakresie średnim zwiększa „prezencję” i zrozumiałość, podczas gdy podbicie zakresów częstotliwości niższych średnich oraz basowych dodaje „ciepła”. Jeżeli występują niepożądane dźwięki niskiej częstotliwości, jak np. hałasy mieszkaniowe, wówczas zakresy 30 Hz i 50 Hz mogą zostać obcięte celem zredukowania słyszalnych efektów tych hałasów. Wszystkie te zabiegi mogą być zrealizowane przy użyciu tego samego korektora, posiadającego możliwość podbijania lub obcinania wielu zakresów (ang. „band”) częstotliwości jednocześnie!

Częstotliwości środkowe ISO. ISO (Międzynarodowa Organizacja Standardów) ustanowiła znormalizowane częstotliwości środkowe dla korektorów graficznych. Owe częstotliwości są stosowane przez większość producentów korektorów graficznych. Warto zauważyć, że korektor nie posługujący się częstotliwościami znormalizowanymi ISO jest oczywiście mniej pożądany od takiego, który je stosuje. Znormalizowanie częstot-liowsci środkowych pozwala użytkownikowi posługiwać się dowolnym korektorem graficznym w ten sam sposób, ponieważ są w nim, do dyspozycji dokładnie takie same zakresy częstotliwościowe. Umożliwia to odtworzenie jakiegoś dźwięku lub nastawień korektora w innym miejscu, przy użyciu obcej aparatury.

Oktawowy korektor graficzny. Być może, najprostszym korektorem graficznym jest korektor oktawowy. Posiada on zwykle dziesięć zakresów („band’ów”), które mogą być podbijane lub obcinane, o częstotliwościach środkowych ustawionych w interwałach oktawy. Większość korektorów tego typu ma stały parametr „Q”. Częstotliwości środkowe dla takiego korektora wg ISO wynoszą:    16/31,5/63/125/250/500/1000/2000/4000/8000

i 16 000 Hz.

Warto tu zauważyć, że jest 11 oktawowych częstotliwości środkowych ISO. Przeważnie korektory oktawowe nie posiadają pasma częstotliwości 16 kHz ponieważ nie ma w tym zakresie wcale, lub jest bardzo niewiele, energii muzycznej. Typowy korektor oktawowy pokazano wraz z krzywymi korekcji na rys. 12.

Tercjowy korektor graficzny („1/3 octave graphic equ-alizer”). Korektor ten ma trzy razy tyle pasm co oktawowy i zapewnia lepszą kontrolę całego widma częstotliwości audio poprzez rozbicie go na mniejsze zakresy. Taki typowy korektor wyposażony jest w 30 zakresów częstotliwości, które mogą być podbijane lub obcinane w tym samym czasie. Większość takich korektorów ma stały parametr „Q\ Korektory tercjowe stosowane są często w nagłośnieniu pomieszczeń, dla mówców, w systemach redukowania sprzężeń elektroakustycznych („mikrofonowych”) i w zastosowaniach laboratoryjnych. Częstotliwości środkowe wg. ISO są następujące: 16 /20 /25 /31,5 /40 /50 /63 /80 /100 /125 /160 /200 /250 /315 /400 /500 /630 /800 /1000 /1250 /1600 /2000 /2500 /3150 /4000 /5000 /6300 /8000 /10000 /12500 i 16000 Hz.

Półoktawowy korektor graficzny („1/2 octave graphic eąualizer”). Bywa tak, że oktawowy korektor graficzny nie zapewnia wystarczającej regulacji, zas korektor tercjowy jest zbyt rozbudowany i kosztowny. Dla tych więc, którzy potrzebują dodatkowych zakresów regula-

cyjnych, ponad te jakie daje korektor oktawowy, a mają ograniczony budżet, proponuje się korektor połoktawowy. Ten rodzaj korektora z reguły posiada paramemtr „Q” stały i może podbijać lub obcinać poziomy w zakresach o następujących częstotliwościach środkowych, wg. ISO: 16 122,A /31,5 /45 /63 /90 /125 /180 /250 /355 /500 /710 /1000 /1400 /2000 /2800 /4000 /5600 /8000 /11200 i 16000 Hz.

Od człowieka, który zdaje sobie sprawę z wielostronności zastosowań korektora graficznego, można nieraz usłyszeć zdanie: „Chłopie, z tym możnaby wieie zdziałać!”. Korektory graficzne są bardzo cennymi narzędziami ponieważ mogą korygować dźwięk w wielu zakresach częstotliwości. Narzędzie to jednak może być szkodliwe, bowiem jest w stanie spowodować istotne straty sygnału audio. Nie chodzi tu bynajmniej

0    zniechęcanie do używania tych zaawansowanych urządzeń, ważnym jest jednak aby użytkownik upewnił się, że dany korektor odpowiada jego wymaganiom

1    żeby posługiwał się nim należycie, jeżeli tylko pragnie uzyskać pożądane rezultaty swojej pracy.

Przestrajalne

korektory częstotliwości („sweep eąualizers”)

Wszystkie wspomniane wyżej korektory mają mniejszą lub większą liczbę stałych zakresów („bandów”), które mogą byc korygowane. Posługując się tego typu korektorami (o ustalonych częstotliwościach środkowych) trzeba najpierw posłuchać dźwięku i później korygować go w najbliższym , stojącym obok żądanej częstotliwości paśmie, tak aby osiągnąć zamierzony skutek. Jeżeli chce się korygować vocal w zakresie średnich częstolliwości, a korektor daje możliwość podbicia lub obcięcia przy 2kHz lub 5kHz, to wypadnie użyć jednego z tych dostępnych zakresów częstotliwości. W większości przypadków użycie jednego z tych dwóch zakresów poprawi jakość dźwięku wokalnego, ale różnorodność możliwych wersji korekcji jest tu znacznie ograniczona, z góry ustalonymi przez producenta — zakresami („bandami”) korektora.

Przypuśćmy, że stół mixerski wyposażony jest w czte-ropunktowy, sześcioczęstotliwościowy korektor o stojących do dyspozycji częstotliwościach średniego zakresu: 800/1200/2500/ i 5000 Hz. Chcemy korygować pewien rodzaj dźwięków solo wokalnego na częstotliwościach średnich i okazuje się, że nie można uzyskać dobrych rezultatów przy pomocy którejkolwiek częstotliwości środkowej już istniejących w korektorze. Wyjściem z sytuacji jest oczywiście użycie korektora zewnętrznego np. graficznego — o częstotliwościach środkowych takich o jakie właśnie nam chodzi dla uzyskania właściwego efektu.

Czy nie byłoby dobrze mieć do dyspozycji korektor, który dałby się przestrajać (zmieniać częstotliwości środkowe) w szerokim zakresie, na podobieństwo radioodbiornika? Wtedy możnaby nastawiać częstotliwość środkową korektora (przy pomocy gałki) aż do osiągnięcia pożądanego efektu. Takim rozwiązaniem jest korektor przestrajalny tzw. „SWEEP EQUA-LIZER”. Posiada zwykle dwie gałki na każdą sekcję korektora, jedną do strojenia (regulowania) częstotliwości środkowej w dostępnym zakresie i druga do nastawiania wartości podbicia lub obcięcia wyskalowa-

nej w dB. Parametr „Q" w tych korektorach jest stały. Prosty, jednozakresowy korektor przestrajany ma charakterystykę korekcji podobną do pokazanych na rys.4, z tą różnicą, że częstotliwość środkowa jest płynnie przestrajana.

Nierzadko można spotkać trójzakresowe korektory

0    stałej częstotliwości pasma niskiego i wysokiego

1    o przestrajalnej częstotliwości środkowej w paśmie sredniotonowym. Taki typ korektora oferuje użytkownikowi dużą różnorodność możliwości (zastosowań). Jest on bardzo popularnym rozwiązaniem konstrukcyjnym w wielu aktualnie spotykanych stołach mixerskich. Istnieją także dwuzakresowe odmiany przestrajalnych korektorów częstotliwości.

Korektory parametryczne („parametric eąualizers”)

Przestrajalne korektory częstotliwości mają stałe ,,Q”. Jednakże istnieją zastosowania, w których pożądana jest możliwość nie tylko nastawiania częstotliwości środkowej, lecz także parametru „Q”. Taki korektor, który ma zarówno przestrajalną częstotliwość jak też nastawialny parametr „Q”, nazywany jest korektorem parametrycznym. Regulator nastawialnegr „Q” działa — przy strojeniu — w sposób podobny do nastawianej regulacji częstotliwości. Można więc tu dostrajać częstotliwość środkową dla żądanego dźwięku podstawowego lub efektu, mając przy tym dodatkową możność różnorodnego nastawiania parametru „Q”. Poprzez ustawianie „Q” można ograniczyć zakres częstotliwości po obu stronach częstotliwości środkowej do takiej szerokości, która daje w wyniku najkorzystniejsze rezultaty. Korektor taki daje obfity wachlarz możliwości dla obeznanego z mm użytkownika. Jednozakresową wersję korektora parametrycznego cechują charakterystyki korekcji podobne do pokazanych na rys 5, z tą różnicą że częstotliwość środkowa daje się przestrajać.

Istnieje wiele typów korektorów parametrycznych. Wersje trój— i czteropasmowe są najczęściej spotykane wśród odmian „zewnętrznych”. Srednioczęstotli-wościowe sekcje parametryczne używane są nieraz w trój— i czlerozakresowych korektorach wbudowanych w stoły mixerskie wyższej klasy.

Korektory „paragraficzne”

Te korektory są mieszańcami złożonymi z cech zarówno parametrycznych jak i graficznych korektorów, stąd właśnie ich nazwa „paragraficzne”. Można zapytać: „do czego potrzebne jest coś takiego?” Istnieją pewne sytuacje, w których zachodzi potrzeba korygowania wielu pasm częstotliwości, a zarazem pożądana jest możliwość nastawiania częstotliwości środkowej oraz parametru „Q”. W poszczególnych pasmach. Najbardziej popularny typ korektora paragraficznego jest podobny do korektora oktawowego graficznego, złozo- ¹ nego z dziesięciu pasm częstotliwości rozmieszczonych w środkach pasm oktawowych. Każde z dziesięciu pasm jest nastawialne w jego zakresie oktawowym tak, aby umożliwić nastawienie częstotliwości środkowej na dowolne miejsce wewnątrz danej oktawy. Po nastawieniu częstotliwości środkowej można dobrać „Q” dla danego pasma tak, aby uzyskać pożądany rezultat. Korektor paragraficzny jest pokazany na rys. 13.

RYSUNEK 13 - Para-parametryczny equalizer

Korektory paragraficzne są bardzo popularne w zastosowaniu przy nagłośnianiu pomieszczeń, gdzie często ma się do czynienia z pewnymi przedziałami w widmie częstotliwości audio, których szczyty lub dołki nie odpowiadają częstotliwościom ustalonym przez ISO. Dysponując możliwością nastawienia częstotliwości a także parametru „Q”, jest się w stanie dostarczyć odpowiednią porcję podbicia lub obcięcia dokładnie na tym zakresie częstotliwości, na jakim potrzeba skorygować dźwięk. Taka metoda pozwala na szczegółowe dopasowanie korekcji do różnych pomieszczeń np. w celu eliminacji sprzężeń elektroakustycznych.

Przestrajalny korektor graficzny

Korektorem podobnym do paragraficznego jest przestrajalny korektor graficzny. Jest on pod każdym względem identyczny jak korektor paragraficzny z tym wyjątkiem, ze nie posiada możliwości ustawiania „Q”. Oczywiście, taki korektor jest mniej złożony i mniej kosztowny.

ZASADY STOSOWANIA KOREKTORÓW

To, co do tej pory powiedziano, powinno dac ogólny pogląd na będące w użyciu różne typy korektorów, na ich podstawowe właściwości oraz na niektóre zasadnicze zastosowania. Przejrzenie tych informacji i wybranie typu korektora do przewidzianych zadań to jednak dopiero początek. Teraz trzeba dowiedzieć się, jak posługiwać się nim należycie tak, aby wykorzystać jego możliwości. Można rzeczywiście napisać książkę na temat użytkowania i zastosowań każdego z opisanych typów korektorów. Jednakże pewne, podstawowe informacje będą bardzo pomocne w korzystaniu z każdego, w zasadzie, typu korektora.

ZNAJOMOŚĆ

PODSTAWOWYCH CZĘSTOTLIWOŚCI GŁOSOWI INSTRUMENTÓW MUZYCZNYCH

Można korygować dźwięk instrumentu lub głosu i nie osiągnąć pożądanego wyniku — czy jakiegokolwiek wyniku. Wynika to zwykle z faktu, że podbijanie lub obcinanie następuje na częstotliwościach powyżej lub poniżej dominującej energii tego głosu lub instrumentu. Jeżeli ma się skutecznie używać korektorów, trzeba znać zawartość częstotliwości w dźwiękach instrumentów i głosów tak, aby wiedzieć na jakich zakresach częstotliwości stosować korekcję. W tym celu można posłużyć się wykresem przedstawionym na rys. 14.

Należy podkreślić, że informacje zawarte w tym wykresie dotyczą wyłącznie częstotliwości podstawowych. Wszystkie dźwięki muzyczne zawierają harmoniczne sięgające ponad zakresy częstotliwości pokazane na rys. 14. Harmo-

RYSUNEK 14 - Zakres częstotliwości podstawowych dla instrumentów i głosów

niczne te wpływają na brzmienie głosów i instrumentów; jednak mają one na ogól znacznie niższy poziom niż częstotliwości podstawowe. Czasami można osiągnąć dobre wyniki poprzez podbijanie lub obcinanie raczej na zakresach owych harmonicznych niż w zakresie częstotliwości podstawowych. W każdym razie, jest zawsze lepiej rozpocząć korygowanie od zakresu częstotliwości podstawowych. Jeżeli nasze „wypadkowe brzmienie” nadal nas nie zadowala, należy próbować korygowania na otaczających częstotliwościach, aż do uzyskania pożądanego rezultatu. Spójrzmy, co się może zdarzyć a także czego należy unikać przy stosowaniu korekcji brzmienia głównych instrumentów muzycznych i głosów wokalnych.

Glosy wokalne

Przy użyciu zwykłego regulatora „bas/sopran”, można korygować jedynie niskie i wysokie częstotliwości głosu. Często zdarza się, że częstotliwościowa sekcja takiego korektora ma znikomy, albo nie ma wcale wpływu na głosy żeńskie, ponieważ przypadają one powyżej zakresu skutecznych częstotliwości korektora. Jednak ta regulacja niskoczęstotliwościowa okazuje się zwykle skuteczna w odniesieniu do głosów męskich. Trzeba być ostrożnym przy dozowaniu korekcji sopranów, bowiem sekcja wysokoczęstotiiwościowa typowych korektorów dwugałkowych jest najbardziej skuteczna w okolicy 5 kHz lub powyżej. Nadmierne korygowanie głosów (męskich i żeńskich) w tym zakresie zwiększa „seplenienie” mowy i powoduje zazwyczaj odgłosy „parskania” lub „syczenia”, kiedy śpiewak wymawia słowa z głoską „S”. Jest to szczególnie wyraźne i niebezpieczne przy rockowym, silnym wokalu. Gdy wokalistę cechuje seplenienie, nawet bez stosowania korekcji, wówczas korektor może być środkiem zaradczym. Należy spróbować obcinac w okolicy od 4 kHz do 7 kHz dla usunięcia niepożądanego efektu.

Jednakże, należy strzec się nadmiernego obcięcia, które niekiedy powoduje dramatyczną utratę „prezencji” głosu. Prezencja głosu może zostać wydatnie zwiększona przy pomocy korygowania na średnim zakresie (podbicie), zwykle w okolicy 1 kHz do 3 kHz (w zależności od głosu). Należy znów być ostrożnym ponieważ zbyt duże podbijanie w tym zakresie może prowadzić do uwydatnienia efektu seplenienia. Podbijanie niższych częstotliwości w zakresie od 500 Hz do 800 Hz często dodaje ciepła w brzmieniu głosu. Podbijanie zakresów leżących powyżej lub poniżej zakresu częstotliwościowego głosu daje rzadko jakikolwiek pożądany efekt a często prowadzi do ujmowania mikrofonem dla wokalisty, innych niepotrzebnych dźwięków otoczenia od towarzyszących instrumentów (grających w tym zakresie częstotliwości), co prowadzi do utraty pizejrzystosci obrazu dźwiękowego i może wpływać na zwiększenie prawdopodobieustwa wystąpienia sprzężeń elektroakustycznych.

Bas elektryczny

Istnieje naturalna tendencja do podbijania dźwięków elektrycznego basu na bardzo niskich częstotliwościach (30 Hz do 60 Hz) aby dodać mu „więcej energu ’. Należy jednak zwrócić uwagę, że przy nagrywaniu — w procesie zapisywania na płycie — częstotliwości poniżej 30 Hz lub 50 Hz są zazwyczaj odfiltrowywane w celu umożliwienia zapisania całości materiału z większym poziomem i zmieszczenia większej ilości muzyki na płycie. Przy „żywym dźwięku” na scenie, większość systemów głośnikowych nie odtwarza zbyt dobrze częstotliwości poniżej 50 Hz. Zwykle daleko lepszy skutek osiąga się przez podbijanie na zakresie ok. 100 Hz. Podbijanie niskich częstotliwości daje zazwyczaj dobry rezultat, jednakże przesadne podbijanie w tym zakresie sprawia, że elektryczny bas brzmi „mętnie” i „hu-cząco”. Można polepszyć jego wyrazistość przez podbijanie w zakresie 800 Hz do 2 kHz. Prowadzi to do podkreślenia perkusyjnych „ataków” instrumentów strunowych (tzw. „klang”). Często bywa to, w pewnej mierze, pożądane.

Bębny

Spójrzmy na bębny jako cztery osobne tematy bęben wielki „basowy” — zwany również „stopą” (ang. „big drum” lub „kick drum”), werbel (ang. „snare drum”), kociołek (ang. „tom —tom”) oraz czynele (ang. „cym-bals”).

Bęben wielki. Dla większości zastosowań nagraniowych lub dźwięku estradowego, mikrofon bywa ustawiony kilkanaście centymetrów przed bębnem. Przy korygowaniu wielkiego bębna mają zastosowanie metody i problemy spotykane przy gitarze basowej. Nie należy podbijać skrajnie niskich częstotliwości (30 Hz do 50 Hz). Lepsze rezultaty może dac podbicie w zakresie 200 Hz. Dodatkową wyrazistość można uzyskać podbijając ch—kę w zakresie 800 Hz do 2 kHz. Jeszcze lepszy efekt daje obcięcie skrajnie niskich częstotliwości (30 Hz do 50 Hz). Często stosuje się dodatkowe tłumienie wnętrza bębna.

Werbel. Dominująca energia tego bębna zawarta jest w zakresie 1 kHz do 2 kHz. Jest to zakres częs

totliwości, w którym sprężyny bębna powinny zostać uwydatnione. Podbijanie na częstotliwościach w zakresie 500 Hz do 800 Hz może czynić dźwięk sprężyn bardziej wyraźnym ale trzeba się wystrzegać ujmowania mikrofonem od werbla — dźwięków przenikających z bębna basowego i kociołków. (Często stosuje się tu „bramkowanie” bramką szumów — ang. „noise gate”.) Bardziej krystaliczne brzmienie można uzyskać przez podbicie wyższych częstotliwości w okolicy 2 kHz do 4 kHz.

Kociołki. W zależności od wykonania bębnów i ich nastrojenia, najskuteczniejszym dla korygowania jest zakres 250 Hz do 2 kHz. Z kociołkow można uzyskać przyjemne dźwięki niskiej częstotliwości, jednakże ważnym jest zachowanie wyrazistości. Wyrazistość można polepszyć podbijając zakres 800 Hz do 2 kHz.

Czynele. Dominująca energia czyneli (talerzy) mieści się w zakresie 2 kHz do 5 kHz. Istnieje często tendencja do podbijania zakresu w okolicach 10 kHz, co wywołuje ich niezwykłe cienkie brzmienie. O wiele lepsze efekty uzyskuje się korygując zakres, w którym skoncentrowana jest dominująca energia.

Istnieją zasady i wytyczne dla wszystkich innych rodzajów instrumentów muzycznych. Można spostrzec, z podanych informacji o instrumentach i głosach, że wytyczne te są proste i w zasadzie sprowadzają się do operacji w zakresie ich częstotliwości podstawowych. Nie przynosi pożytku korygowanie brzmień na częstotliwościach, których system dźwiękowy nie jest w stanie należycie odtworzyć, lub których nie może zapisać w nagraniu!

I jeszcze jedno: jeśli mamy do czynienia z kiepskim instrumentem, który nie produkuje spodziewanego przez nas zakresu częstotliwości, to na nic zdaje się sztuczne ”nadra-biame braków,, w częstotliwościach za pomocą korektora. Najlepsza w takim przypadku jest wymiana instrumentu na lepszy.

KORYGOWANIE AKUSTYKI POMIESZCZEŃ

Jak stwierdzono wcześniej, nie jest naszym zamiarem szczegółowe dyskutowanie problemów korygowania akustyki pomieszczeń Ten przedmiot może stanowić temat osobnej książki. Poniższy tekst zawiera jednak proste wskazania mające na celu zaznajomienie czytelnika z ważniejszymi aspektami tego tematu.

Korektory mogą byc użyte pomiędzy mixerami a wzmacniaczami mocy w takich zastosowaniach jak: studia nagran, audytoria, pomieszczenia odsłuchowe, teatry, sale koncertowe i inne, w celu regulacji obwiedni całkowitej „odpowiedzi częstotliwościowej” systemu głośnikowego w danym pomieszczeniu. W instalacjach profesjonalnych, gdzie dotępny jest analizator pracujący w czasie rzeczywistym (ang. „Real Time Spectrum Analyzer”), można mierzyć odpowiedz częstotliwościową celem określenia jakiego rodzaju korekcja jest niezbędna dla otrzymania pożądanego brzmienia w pomieszczeniu. Nawet w przypadku, gdy system głośnikowy wytwarza sam zadowalającą „odpowiedź” (brzmienie), to pomieszczenie zazwyczaj trochę je zmienia, tworząc szczyty i dołki w różnych zakresach częstotliwości.

Korektor graficzny może usunąć wiele z tych szczytów i dołków dzięki możliwości podbijania i obcinania odpowiednio wąskich zakresów częstotliwości. Tercjowy korektor graficzny jest chętnie wybieranym rozwiązaniem w tym zastosowaniu ze względu na znaczną liczbę stojących do dyspozycji pasm (ang. „bands”).

W większości przypadków, kiedy nie ma możliwości skorzystania z analizatora w czasie rzeczywistym, można posłużyć się innym analizatorem — słuchem. Jedno podejście polega na odtwarzaniu poprzez system głośnikowy nagranej muzyki, dobrze znanej testującemu i nastawianiu korektora tak by uzyskać prawidłowe — pożądane brzmienie. Kiedy już korektor zostanie ustawiony na najwierniejsze oryginałowi brzmienie_y należy upewnić się, że żadna część widma częstotliwości nie została poddana extremalnemu podbiciu lub obcięciu.

Trzeba zauważyć, jako specjalny przypadek, że usiłowanie podbicia sygnału wyjściowego przy częstotliwościach poniżej (możliwej do odtworzenia) dolnej częstotliwości, nie wprowadzi większej poprawy, może natomiast spowodować uszkodzenie głośnika niskotonowego wynikające z nadmiernych wychyleń (membrany). Podobnie, w górnym zakresie pasma, takie podbijanie częstotliwości, powyżej możliwych do przeniesienia przez system, może niepotrzebnie narazić głośnik wysokotonowy na niepotrzebne — dodatkowe grzanie cewki, co najczęściej prowadzi do jej przepalenia.

Innym popularnym zastosowaniem korektorów graficznych, parametrycznych lub paragraficznych jest redukowanie sprzężeń elektroakustycznych w systemach nagłośniających lub monitorowych na scenie. Metodą prowadzącą do tego celu jest wykonanie próby dźwięku przy wszystkich regulatorach korekcji ustawionych w pozycji obojętnej tj. 0 dB (fiat).

Po uzyskaniu prawidłowego zmiksowania, należy powoli zwiększać wzmocnienie całego systemu aż do pojawienia się sprzężenia. Sprzężenie elektroakustyczne pojawia się początkowo w jakiejś części widma audio. Zakres częstotliwości, na jakich występuje początkowo sprzężenie, zmienia się w zależności od użytej aparatury i otoczenia akustycznego (akustyki wnętrza). Częstotliwość, na jakiej system zaczyna się sprzęgać może być obcięta przez obniżenie położenia odpowiedniego regulatora w korektorze. Jak określić ten zakres? Trzeba będzie go poszukać.

Sprzężenie będzie się zmniejszało, gdy regulowane będą odpowiednie zakresy („band’y”), będzie więc od razu wiadomo jakie to są zakresy, gdy się na nie natrafi. Następnie można zwiększać ogólny poziom sygnału w systemie dźwiękowym aż do ponownego wystąpienia sprzężenia i całą procedurę powtórzyć. Kiedy taki proces zostanie kilkakrotnie powtórzony, okaże się, że pewna liczba zakresów częstotliwości została obcięta (zwykle o parę dB).

Da to możliwość wytworzenia w systemie nagłośniającym lub monitorowym odpowiednio wyższego poziomu ciśnienia dźwięku, bez wchodzenia w stan sprzężenia elektroakustycznego. W całym tym procesie należy zachować dużą ostrożność, bowiem obcinanie charakterystyki częstotliwościowej na różnych częstotliwościach tworzy słyszalne luki w widmie audio. Czasami więc, po przeprowadzeniu całej operacji, wynik nie jest właściwy. Staje się nieraz niezbędnym użycie mniejszych wartości obcięć, tak aby pozwolić na bardziej naturalne brzmienie systemu dźwiękowego. Ta metoda redukowania sprzężenia elektroakustycznego jest metodą prób i błędów oraz kompromisu (kompromisu pomiędzy wartością dodatkowego wzmocnienia przed progiem sprzężenia a ogólną słyszalną jakością dźwięku z systemu PA).

W jednym z dodatków Biblii przedstawimy jeszcze inne sposoby walki ze sprzężeniami elektroakustycznymi.

NIE NADUŻYWAĆ KOREKCJI!!!

Korektory pozwalają na zmianę charakterystyk częstotliwościowych instrumentów i głosów, ale nadmierne korygowanie prowadzi do bardzo dziwnych brzmień. To może być przydatne kiedy dążymy do efektów nienaturalnych lub specjalnych. Kiedy używa się korekcji w trybie podbijania, wtedy pewne zakresy częstotliwości stają się głośniejsze i to ogranicza zapas bezpiecznego wzmocnienia w systemie dźwiękowym. Może to też doprowadzić do przesterowania toru elektroakustycznego czyli zniekształceń. Nie oznacza to, by stosowanie korektora powodowało zwykle zniekształcenia, lecz nadmierna korekcja może, w pewnych systuacjach, stwarzać problemy. Korektory, właściwie używane, są cennym narzędziem, przy założeniu, że są stosowane z ostrożnością, umiarem i rozwagą.

Należy poświęcić odpowiednią ilość czasu dla zapoznania się z zawartością częstotliwości różnych instrumentów muzycznych i głosów. Spędzić wiele czasu na pracy i eksperymentowaniu z korektorem tak, aby oswoić się z nim i z efektami jakie daje się zeń uzyskać. Należy się uczyć metodą prób i błędów. Nieuchronnym jest popełnienie wielu błędów — wszyscy przez to przechodzą! Warto przejrzeć starannie informacje zawarte w tym dodatku i oswoić się z nimi, włączyć w nie wiadomości o systemach dźwiękowych i ich elementach zawarte w oryginale BIBLII i we wcześniejszych dodatkach, dla lepszego zrozumienia istoty działania całego systemu.

Jeśli powiążesz tę wiedzę z doświadczeniem i paroma wpadkami po drodze, to wkrótce możesz stać się mistrzem sztuki korekcji. Szczęśliwego korygowania!!!

SPECJALNA UWAGA DLA CZYTELNIKA!

„BIBLIA DŹWIĘKOWCA” i niniejszy dodatek zostały opracowane, aby dopomóc w rozwiązywaniu problemów nagłośniania i kompletowania systemów dźwiękowych. Prosimy o powiadamianie nas o innych problemach, którymi powinniśmy się zająć w kolejnych dodatkach.

Jeśli nie posiadasz egzemplarza Biblii i pragniesz go otrzymać oraz znaleźć się na naszej wysyłkowej liście dla otrzymywania dalszych dodatków, prosimy o wypełnienie załączonej ankiety i wpłacenie odpowiedniej kwoty na adres podany niżej.

Jeśli masz już BIBLIĘ, ale pragniesz otrzymywać kolejne dodatki, wystarczy przysłać tylko wypełnioną ankietę a pieniądze zatrzymać. Cóż za interes?!!

fC#r/* ul. Dywizjonu 303 33d/36 B&L &COUSZiC 80 - 462 Gdańsk

Strona Dziesiąta