DSC05117

I XXXII w NI 1.1'

Przyjmując sninnwisko. /<? celom działania jest zmiana i ro/. wój, I rycz zwalczał len .sposób rozumowania. Jego zdaniem, przodkowie często byli nicuczonymi prostakami i nic od. /naczali się /minymi cnotami godnymi naśladowania; jedynie aktualna przydatność może usprawiedliwić szacunek dla niegdyś ustanowionych przez nich urządzeń:

\ kimże n.i ow i przodkowie i czym ich znaczenie? Jakimi lo naukami, jaką szczególną mądrością obdarzeni? Czy widzieli. czy tali, doświadczyli więcej, niż myśmy widzieli, czytali i doświadczyli?(s. 16)

la konfrontacja nicoświeconych przodków z wykształconym odłamem szlacheckiej społeczności, na którego przekonanie najbardziej liczył, jest bardzo znamienna. Zawiera ona charakterystykę dążeń królewskiego sekretarza, który marzył o oddaniu steru rządów w ręce nic tylko oświeconego króla, ale i najbardziej światłych ludzi całego kraju. W jego mniemaniu tylko oni zdolni by byli do ustanowienia takiej Rzeczypospolitej, jakiej idealny ustrój przyświecał wszystkim poczynaniom Frycza. Ale jedynie nieliczni zdołali uchwycić tę istotną cechę jego twórczości.

Początkowo jednak istniało wiele oznak świadczących o tym. że zamierzenie się powiedzie. Jedną z nich mogło być chociażby to, że właśnie za życia autora dzieła O poprawie przestano używać dawnej, jeszcze średniowiecznej nazwy „Korona Królestwa Polskiego”, a od około 1512 r. zaczęto posługiwać się oficjalnie nową „Rzeczpospolita’. Kiedy w trzy lata po ukazaniu się pełnego wydania dzieła Frycza rektor bazylcjskicgo uniwersytetu, Wolfgang Wissenburg, tłumaczył zawarte w tytule tego dzieła pojęcie Jtepuhlica" na język niemiecki, nic przypadkiem użył niezwyczajnego w tym wypadku określenia emeine

I

1’OKTRH S/l A< IIM KU < »<» l‘. 11 1 I K MIM ISIV l XXXIII

Nutz*\ którego przybliżonym odpowiednikiem było właśnie polskie pojecie „Rzeczypospolitej*' Wissenburg /dawał sobie dobrze sprawę, /e po zapoznaniu sic / treścią d/ieła w wyobraźni czytelników pojawi sic wymarzona przez autora Republica Polonorum wzorcowe państwo, którego najwyższym celem winien być „wspólny pożytek*’ wszystkich mieszkańców.

Przymierzyć ten idealny ustrój Rzeczypospolitej do tego ustroju, jaki istniał w rzeczywistości, po to. aby wysnuć konkretne wnioski dotyczące poprawy taki był naczelny, choć nigdzie nie sformułowany postulat szlacheckiego intelektualisty. Oto główna przyczyna jego sporu / własną epoką i z własnym krajem oraz powód upadku jego idei. To jednak, co dzieliło Frycza od tak wielu mu współczesnych, łączy go dziś z nami. Jako klasyk polskiej myśli społecznej i politycznej także i teraz ułatwia przemyślenie widu zagadnień tylko pozornie już dawno przebrzmiałych