image017 (30)

B. Nirmwtko.    tte, Warszawa 2007.

ISBN978-&1-ĆCI&CC•1I-8,< by WAIP2O0?

Ksniłcenieawythwjn^njiKMrae^**^) 35

DZIAŁANIE EDUKACYJNE

wuuuuuuuuuu

WYCHOWANIE

NAUCZANIE

ASPEKT

POZNAWCZY

ASPEKT

EMOCJONALNO-• MOTYWACYJNY

KSZTAŁCENIE

EDUKACJA

Rysunek 3. Porównanie zakresu czterech pojęć ze względu na aspektenocjonalno rnotywacyjryiaspekt poznawczy działania edukacyjnego

Wychowanie, inaczej: edukację emocjonalną, określimy jako działanie edukacyjne zorientowane na zmiany emocjonalne, a pośrednio na zmiany poznawcze w uczniu. Jego wynikiem jest zdolność do regulowania emocji i motywacji według przyjętych wartości i norm społeczno-moralnych. Na przykład powściąganie agresji lub dotrzymywanie słowa są wynikami wychowania. Człowiek dobrze wychowany jest opanowany, uprzejmy, otwarty, świadomy swoich celów i możliwości, tolerancyjny, skłonny do współpracy i ma wiele podobnych zalet charakteru.

Te zalety jest trudno mieć jednocześnie - Andrzej nie jest uprzejmy i tolerancyjny, Beata nie jest świadoma swoich możliwości, Celina nie jest opanowana, Dariusz nie jest otwarty i skłonny do współpracy w grupie - toteż pole kształtowania osobowości uczniów jest szerokie. Szkołę interesuje jednak głównie motywacja do uczenia się, a więc ta właściwość uczniów, która najsilniej podnosi ich szanse edukacyjne.

Nauczanie, inaczej: edukację poznawczą, określimy jako działanie edukacyjne zorientowane na zmiany poznawcze, a pośrednio na zmiany emocjonalne w uczniu. Jego wynikiem są wiadomości i umiejętności potrzebne do osiągania celów poznawczych i praktycznych, jak na przykład znajomość historii kraju ojczystego lub umiejętność czytania określonego typu tekstów słownych, tabelarycznych i graficznych.

Wysoki poziom nauczania jest uważany za główny warunek przygotowania uczniów do szkół wyższego szczebla, do samokształcenia i do podjęcia odpowiedzialnych zadań zawodowych. Z tego względu najwyżej oceniany jest Dariusz, przeciętnie - Beata i Celina, a najniżej Andrzej. Zawsze istnieli jednak

www.waip.com.pl

B, Nirnuctko. Ksztatame siebie. Warszawa 2C07. isasj v7s^u^ceo7-i i -8. < ly, waip 2ocrr

36 Rozdział 1 0 ikkmu się. Isnałctfilu, wychowaniu i nauczaniu

pedagodzy wskazujący na pierwszeństwo wyników wychowania i na szkodliwość klasyfikowania uczniów według ich wiedzy „akademickiej".

Kształcenie jest działaniem edukacyjnym zrównoważonym w aspektach emocjonalno-motywacyjnym i poznawczym. Jego wynikiem jest zdolność do sprawnego osiągania celów o istotnej wartości społecznej. Na przykład samodzielne opanowanie pewnej dziedziny wiedzy lub organizacja trudnego przedsięwzięcia jest świadectwem odpowiedniego wykształcenia.

Kształcenie zakłada harmonię oddziaływań emocjonalnych i poznawczych, uzyskiwaną dzięki ich pewnemu ograniczeniu. Tak więc Celina nie powinna być tylko działaczką, a Dariusz samotnym myślicielem, należałoby też rozszerzyć zainteresowania intelektualne Beaty i horyzonty kulturalne Andrzeja. Kształcenie ma być wielostronne. To, co jednostronnie wychowawcze, i to, co jest tylko nauczane, nie zasługuje na to miano.

Edukacja, jak nazwa wskazuje, obejmuje ogół działań edukacyjnych. Jest pojęciem najszerszym, mieszczącym wychowanie, nauczanie i kształcenie, często stosowanym dla podkreślenia instytucjonalnego charakteru tych działań - w rodzinie, szkole, zakładzie pracy, pod władzą Ministerstwa Edukacji Narodowej. Ten termin odżył w Polsce stosunkowo niedawno, w związku z dwusetną rocznicą działalności Komisji Edukacji Narodowej, przedtem zwykło się mówić o „wychowaniu w szerokim sensie" lub o „oświacie”.

Wszystkie podane tu definicje są uproszczeniem, dokonanym dla odróżnienia kształcenia od innych działań edukacyjnych, dla podkreślenia znaczenia równowagi między dwoma aspektami tych działań i dla uchronienia się przed jednostronnością, w jaką łatwo popadamy.

Pułapki jednostronności

Przestróg przed przecenianiem jednego tylko aspektu działań edukacyjnych dostarcza nam historia filozofii. Oto wybrane fragmenty charakterystyki, jaką Jan Jakub Rousseau uzyskał w Historii filozofii Władysława Tatarkiewicza {1958, t. II, s. 207-212):

„Nigdy nie był ścisły i metodyczny (...) Ale miał paradoksalne a zdecydowane poglądy, miał szczery entuzjazm i miał pióro, które chwytało za serce. Filozofia jego orientowana była nie wedle wyników nauki, lecz wedle osobistych doświadczeń i marzeń.(...) Właściwą, najgłębszą zdolność człowieka Rousseau widział nie w rozumie, lecz w uczuciu. (...) Rousseau był wrogiem spekulatywnych dociekań. (...) [Jego zdaniem należało] nade wszystko rozwijać uczucie. (...) Obroną praw uczucia przygotował romantyzm, wywołał w literaturze, a poniekąd i w innych dziedzinach kultury, nową epokę".