image063 (15)

B. Nirmwtko. Kahtkrnie    Warszawa 2007.

ISBN 978-836OS07-1 I -8. •£ by WAil’ 200?

f*f»wlne <z)Mki sytuacji tf/d)ktyanej 127

obejmują osoby i wyobrażenia działania osób mające wpływ na przebieg uczenia się. Należą do nieb:

1.    Uczniowie, icli samoświadomość i samoocena. Samoświadomość {samoświadomość obiektywna) jest spostrzeganiem siebie z pozycji innych osób (Doliński, 2000b, s. 497). Obraz siebie, obejmujący zdolności, osiągnięcia, zalety i braki, ma wpływ na czynność ucznia tym silniej, im dokładniej jest ona obserwowana z zewnątrz. Uogólnione wartościowanie własnej osoby, stanowiące samoocenę ucznia (Kofta i Doliński, 2000, s. 579-581), oddziałuje stale, podwyższając (przy samoocenie dodatniej) lub obniżając (przy samoocenie ujemnej) jakość działań ucznia.

2.    Osoba i obraz nauczyciela. Miano „nauczyciel" obejmuje tu nie tylko prowadzącego lekcję, lecz także jego wszystkich zwolenników i pomocników: rodziców i innych dorosłych oraz koleżanki i kolegów ucznia, podejmujących podobne zadania. Szczególną rolę odgrywają rówieśnicy równolegle wykonujący podobne czynności - występuje tu efekt facylitacji społecznej, polegający na intensyfikacji wysiłku w obecności innych osób (Doliński. 20001), s. 495n), biernych („teatr życia szkolnego", kibice sportowi) lub czynnych (działania równoczesne i zbiorowe).

3.    Wyobrażenie autorów i mistrzów określonych dziedzin treści kształcenia. Uczeń może znać (z obserwacji, opowieści, ilustracji) ludzi, którzy wzorowo opanowali określone umiejętności, dokonali odkryć, wytworzyli literaturę i sztukę, napisali podręczniki. Może ich aprobować i, w pewnym stopniu, naśladować, może też ich odrzucać, jako postacie nudne lub obce. To wyobrażenie odgrywa największą rolę w uczeniu się najmłodszych, w przedmiotach humanistycznych, artystycznych i zawodowych, w dziedzinach nasyconych emocją. Intensyfikację wysiłku wywołaną poczuciem przynależności do wspólnego kręgu kulturowego można nazwać facylitacją poszerzoną.

4.    Administracja oświatowa, decydująca o organizacji kształcenia. Jej głównym przedstawicielem jest dyrektor szkoły, zarządzający placówka i pojawiający się przed uczniami w szczególnie ważnych sytuacjach. Styl wychowania, jaki przypisują mu uczniowie, ma wpływ na ich samopoczucie w szkole i na samoocenę.

5.    Ludzie dostarczający wyposażenia procesu dydaktycznego i konserwujący to wyposażenie. Są to inżynierowie, technicy, rzemieślnicy i działacze budujący i remontujący szkoły, dostarczający urządzeń, programujący komputery, filmujący wydarzenia, utrzymujący porządek. Ten krąg osób żyje w świadomości uczniów, tworząc środowisko dla nich przyjazne lub wrogie. Gdy uczniowie widzą je jako przyjazne, chętnie zostają w szkole „po lekcjach", szanują jej urządzenia i starają się wzbogacić zasoby. Gdy widzą je jako wrogie, niszczą ławki i ściany, a zdarza się, że absolwenci-kryminaliści okradają i podpalają swoją byłą szkołę.

Personalne czynniki sytuacji dydaktycznej oddziałują na ucznia emocjonalnie i poznawczo. „Uczy się on od innych”, bo to ludzie wokół, a także ludzie wv/w.waip.com.pl

128 R»2dztal«. Autentyzm uczemastę z dalszego otoczenia dają wzory wykonania czynności i dostarczają wiedzy o właściwym zachowaniu. Można ich łącznic traktować jako grupę formalną, wytworzoną przez organizację szkoły. Część tej grupy, spotykająca się podczas lekcji, stanowi grupę nieformalną, o bezpośredniej więzi.

Materialne czynniki sytuacji dydaktycznej

W przeciwieństwie do aspektów personalnych, cechujących wszystkie składniki sytuacji dydaktycznej, jej czynniki materialne to różnego rodzaju wyposażenie, a tylko pośrednio pozostałe elementy: treść i organizacja kształcenia oraz uczniowie i nauczyciel, wpływający na dobór i sposób wykorzystania wyposażenia.

Wyposażenie dydaktyczne stanowią wszystkie przedmioty fizyczne ułatwiające uczenie się. Mogą być tak duże, jak ogrody i budynki, lub tak małe, jak ołówek i gumka. Mogą być zastane, jak krajobrazy i okazy zwierząt, lub celowo wyprodukowane dla szkoły, jak podręczniki i filmy. Łączy je to, że są wykorzystywane w procesie dydaktycznym.

Szczególny rodzaj wyposażenia dydaktycznego stanowią środki dydaktyczne. Środki dydaktyczne (media dydaktyczne, pomoce naukowe) to pojedyncze przedmioty i urządzenia umożliwiające wielostronne poznawanie rzeczywistości i sprawną komunikację w procesie uczenia się. Oryginalne obiekty mogą być zbyt duże (jak ciała kosmiczne), zbyt małe (atomy), zbyt dalekie w czasie (okazy prehistoryczne) lub przestrzeni (inne kontynenty), zbyt kosztowne (widowiska i koncerty), zbyt ruchliwe (zwierzęta) lub niebezpieczne (katastrofy żywiołowe), by je bezpośrednio obserwować. Dzięki środkom dydaktycznym uczeń może je widzieć, słyszeć, a w wielu wypadkach także na nie oddziaływać i obserwować skutki tych oddziaływań. Nadto może porozumiewać się z innymi ludźmi, słysząc ich i widząc, praktycznie bez względu na ich odległość od siebie.

Środki proste i złożone, pasywne i interaktywne

Bardzo znany w dydaktyce polskiej podział środków dydaktycznych zaproponowany przez Okonia (1968: 1987, s. 303-313) ma charakter konstrukcyjno--techniczny i obejmuje dwie główne kategorie:

1.    Środki proste, niewymagające ruchomych urządzeń (przedmioty oryginalne, obrazy, modele, teksty słowne).

2.    Środki złożone, oparte na urządzeniach mechanicznych i elektronicznych: wzrokowe (mikroskop, kamera, projektor filmowy), słuchowe (radio, magnetofon), wzrokowo-słuchowe (film, telewizja) i „środki automatyzujące uczenie się”: wyspecjalizowane maszyny dydaktyczne, czyli urządzenia