image019 (27)

B. Nirmsfiko.    ohobie. Warszawa 2007.

ISBN 978-Sł««0M 1-8.* ły, WAlP 2007

Kkrowwit u«en*m się    39

Kierowanie uczeniem się

Dydaktyka bywa nazywana teorią nauczania-uczenia się (Kupisiewicz, 1994a, s. 11), a w wielu podręcznikach tej dyscypliny czytamy, że kształcenie to powiązane nauczanie i uczenie się (Okoń, 1987, s. 60; Kruszewski. 1991, s. 8), co brzmi jak odmienna definicja tego pojęcia. Kiedy jednak spytamy, w jaki sposób czynności nauczyciela i ucznia są wiązane, to odpowiedzią będzie: przez oddziaływanie nauczyciela na procesy emocjonalno-motywacyjne i poznawcze ucznia. Wracamy więc do naszej wcześniejszej definicji.

Kształcenie jest sposobem kierowania uczeniem się, rozumianym jako główna czynność działania edukacyjnego. Inne jego składowe, jak planowanie, przygotowanie, zaopatrzenie w środki, sprawdzanie i raportowanie wyników, są pomocnicze. Bez nich działanie edukacyjne byłoby uboższe i mniej skuteczne, ale możliwe. Natomiast bez kierowania uczeniem się nie byłoby wywoływania zmian planowych w^r uczniu.

Kierowanie uczeniem się uczniów przez nauczyciela można ująć w cztery etapy:

1.    Pomaganie w odkrywaniu celów uczenia się. Uczniowie odczuwają różnego rodzaju potrzeby, dowiadują się od rodziców, rówieśników i innych osób

0    tym, co powinni umieć, a także czytają książki i oglądają telewizję, obfitującą w dobre i niedobre wzory. To wszystko jednak nie wystarczy, by samodzielnie określić własne cele uczenia się i powiązać je w dobrze funkcjonujący system. Potrzebna jest zorganizowana pomoc. Uczenie się celów jest społecznie najważniejszym, a zarazem najbardziej indywidualnym rodzajem uczenia się w rodzinie

1    w szkole, niewolnym, niestety, od zagrożeń, jakie stwarzają podkultury.

2.    Pomaganie w odkrywaniu sposobów uczenia się. „Nauczanie, jak się uczyć” uznał Nawroczyński za działalność najbardziej zaniedbaną w kształceniu szkolnym, a skutkiem tego bywa, że młodzież „nie umie układać sobie planu pracy, nie umie go konsekwentnie wykonać, nie jest rozmiłowana w' lekturze naukowej, nie umie szukać książek, nie umie z nich korzystać, nie umie prow^radzić notatek, nie umie zbierać i porządkować nabytych wiadomości, nie umie pisać referatów' - jednym słowem - nie umie się uczyć" (1987, s. 197). Ćwiczenia umiejętności uczenia się powinny towarzyszyć uczniom już od przedszkola, a osobisty przykład nauczyciela i narady klasowe na ten temat są szczególnie płodne.

3.    Pomaganie w uczeniu się. Nauczyciel ma wiele możliwości ułatwiania uczniom nauki: przez dzielenie treści kształcenia na małe części, porządkowanie tych części, budowanie atrakcyjnej sytuacji dydaktycznej i uproszczone przedstawianie zależności, określane jako „dydaktyczne przybliżanie” (Brophy, 2002, s. 52), organizowanie syntez i powtórek, konsekwentne w^ymaganie tego, co najważniejsze. Nie będzie jednak pożyteczne, gdy zamiast pobudzić ucznia

wv/w.waip.com.pl

40 Rozdział 1.0 uczeniu się, kształceniu, wychowaniu i nauczaniu do wysiłku, zastąpi ten wysiłek wzmożoną aktywnością własną. Znalezienie złotego środka między ułatwianiem uczenia się a celowym, obliczonym na ćwiczenie charakteru i umysłu podnoszeniem jego trudności jest „sztuką" kształcenia.

4. Pomaganie w ocenianiu osiągnięć. Każdy uczeń ma pewne wyobrażenie o poziomie swoich osiągnięć emocjonalnych i poznawczych, często zawyżone (Kozielecki, 1981), a prawie zawsze chwiejne, zależne od chwilowego nastroju. Realistyczne, obiektywne ocenianie siebie i innych należy do najpóźniej uzyskiwanych kompetencji społecznych, a dla niektórych ludzi bywa ponad siły. Tym ważniejsze jest, by nauczyciel wdrażał swych uczniów do samooceny, uczył ich zasad, udostępniał narzędzia, pomagał interpretować wyniki, dawał przykład niezbędnej równowagi emocjonalnej i. nade wszystko, usamodzielnia! uczniów.

Podsumowanie

Uczenie się jest zdobywaniem doświadczeń prowadzących do trwałych zmian w zachowaniu uczącego się. Uczeniem się możemy kierować w ramach działania edukacyjnego, które polega na wywoływaniu planowych zmian w uczniu. Takie zmiany stanowią najwyższy szczebel następującej hierarchii:

Tabela 1. Taksonomia zmian w uczniu

NAZWA	ZNACZENIE
Zmiana obseiwowakia	Stan końcowy różni się od stanu początkowego
Zimona trwała	Różnica utrzymuje się dostatecznie długo
Zmiana korzystna	Stan końcowy wartościujemy wyżej od początkowego
Zmiana planowo	Zmiana jest świadomie wywołana

Na uczenie się wybiegające poza odruchy warunkowe składają się procesy emocjonalne i poznawcze. Tc pierwsze są podstawą teorii motywacyjnych uczenia się. odwołujących się do potrzeb, a biorących w obronę ucznia samotnego i bezradnego w szkole. Te drugie są podstawą teorii poznawczych uczenia się, opartych na przetwarzaniu informacji w tym procesie, walczących z encyklopedyzmem i ograniczeniem zastosowań zdobywanej informacji.

Najbardziej znane teorie motywacyjne opierają się na następującej hierarchii potrzeb człowieka, czyli jego wymagań co do warunków życia: