img051

naukę sprawia, iż podejmowane są różne zabiegi i czynności przez poszczególne icdnosiki. by uzyskana przestrzeń przekształcić, uzdatnić, doposażyć w dodatkowe środki materialne. Zabiegi takie często wymagają współpracy kilku osób. co sprzyja nawiązywaniu szczególnych kontaktów, inicjowaniu komunikacji, prowadzących w konsekwencji do integracji lub konfliktów. Przy wyposażaniu miejsca spotkań rodziców i dzieci pojawić się mogą różne, formalne i nieformalne koncepcje oraz ukryte cele. Czy miejsce to ma stanowić doskonalą dekorację, czy ma przybliżać dzieciom to. czego pragną i o czym marzą? Sposób rozdysponowania różnych pomieszczeń. np. stworzenie ciągów komunikacyjnych lub pokoju nauczycielskiego. l>odziclcnic powierzchni na sektory, może umożliwić integrację pracowników lub ią utrudnić, może określić sposób przepływu informacji we-wnątrz placówki.

A. Janowski, analizując co prawda życic szkoły, a nie przedszkola, zwraca uwagę na indywidualne i społeczne znaczenie podejmowanych zabiegów w celu stworzenia sceny i kulis: „Kulisy są niezbędne, by człowiek mógł się na chwilę odseparować i odpocząć od wyraźnie określonych wymagań, jakie narzuca scena”.²"

W poczynaniach aktorów, tworzących te dwa często symboliczne obszary, zaznacza się świadomość własnych potrzeb oraz uznanie potrzeb innych przez „symboliczne” zezwolenie na intymność pozostałym partnerom interakcji. Pojaw ia się również w ten sposób dbałość o jakość kontaktów, możliwość formalnej i nieformalnej wymiany informacji oraz troska o realizację niezbędnych zadań.

Walor oddanej do dyspozycji przestrzeni wraz z jej zasobami materialnymi decyduje, w dużej mierze, o statusie społecznym osoby lub osób nią dy sponujący ch Nowoczesne, atrakcyjne pomieszczenie, wyposażone w równic atrakcyjny sprzęt i pomoce dy dakty czne, stanow i dla nauczyciela podkreślenie ważności jego pracy, a dla rodziców domniemanie jego kompetencji W takim pomieszczeniu łatwiej namówić dzieci, by dbały o porządek, a rodziców przekonać o konieczności kolejnej podwyżki miesięcznych opłat Zauważy łam jednak, że w grupach przedszkolnych, w których nauczycielki nad wyraz często demonstrowały dbałość o porządek, gdy w łaściwa dekoracja sali stanow iła ich podstawową troskę, dzieci nieczęsto sięgały po nowe atrakcyjne zabawki. Myślę, że był to przejaw pewnego kompromisu pomiędzy pragnieniem swobodnej zabawy, a chęcią „bycia w zgodzie” z wymaganiami nauczycielki W salach takich zauważałam opakowane fabry cznie zabawki stojące na szafkach przez cały rok (stroje dla lalek, zestawy „Małych konstruktorów-”, „Mały ch lekarzy”) Takie zabiegi pozwalają nauczy cielowi na umknięcie zniszczenia i zakurzenia zabawek, można tylko domy ślać się, jak silna musiała być presja nauczy ciela, by żadne z 30 dzieci przez cały rok szkolny nic uległo naturalnej w tym okresie ciekawości i mc sięgnęło do środka opakowania.

^ł" A. Janowski. Uczeń w teatrze iyeta szkolnego, WSiP, Warszawa 1995, s 46 49.

R Mcighan²¹', analizując kompetencje przestrzenne nauczycieli w szkołach zwraca uwagę na ich dużą ograniczoność. Możliwości manipulowania ławkam w obrębie pomieszczenia, jakim jest klasa szkolna, są bardzo ograniczone i w znacznym stopniu determinują sposób prowadzenia lekcji. W czasie prowadzonych obserwacji w przedszkolu zauważyłam, iż nauczyciel zmuszony do zmiany sali przedszkolnej, w której będzie pracował, prawic zawrze „przy sposabiał” jz zgodnie z założeniami metodycznymi, a jednocześnie zgodnie z własnymi priorytetami i ideami. Myślę, że fakt dokonywania takich zmian oraz ich zakres, można przytoczyć jako obraz nabywany ch kompetencji przestrzenny ch nauczycieli przedszkola, jako znamienny wy raz „władania przestrzenią”. Yi-Fu Tuan²¹⁶ uznaje tę zdolność jako poddawanie obiektywnych punktów odniesienia w przestrzeni intencjom i koordynantom ludzkiego ciała.

W odróżnieniu od klasy szkolnej, w sali przedszkolnej nauczyciel ma wiele różnych możliwości dokonywania zmian w otrzy manej do dy spozy cji przestrzeni, manipulując jej zasobami materialnymi. B. Fisher²'⁷ przedstawiła jeden z możliwych wariantów, dający według niej opty malną możliwość dla wielostronnego rozwoju dziecka, ułatwiający kontakty pomiędzy dziećmi i nauczy cielem Rzecz znamienna, w przedstawionym planie sali przedszkolnej nie ma biurka dla nauczyciela, z całego opisu wynika, iż brak biurka jest stanem naturalnym i nigdy go tam nic było, autorka nawet nic wymienia go z nazwy. W mojej praktyce nic spotkałam sali przedszkolnej bez biurka.²¹⁸ Można wnioskować, że w Polsce biurko jest stałym elementem ..osobistego wyposażenia" nauczyciela, ponieważ tylko jemu służy, a tym samym stanowi o statusie i stopniu hierarchii nauczyciela wobec innych uczestników życia społecznego przedszkola. Zaobserwowałam natomiast, w jak różny sposób bywa ustawiane i jak tym samym pełni różną rolę. Wielu nauczycieli narzekało, iż nic ma co z nim zrobić, że jest nieprzy datne, ustawiali je w którymś z kątów- tak, by nic przeszkadzało. Dla wielu nauczycieli miało ono stanowić bezpieczny azyl w- sytuacji, w której wy łączają się z zabaw i zajęć z dziećmi. Biurko ustawiane było wtedy w miejscu niewidocznym dla osoby wchodzącej do sali. Siedząc przy nim, nauczyciel miał miejsce, w którym mógł odpocząć, w- którym nic był widoczny dla „autsaiderów” i miał czas, by w razie nagły ch, nieproszonych gości, ukry ć swoją bierność, bezczynność lub niekompetencję. Część nauczy cieli traktow ała swoje biurko jako symbol wy sokiego statusu społecznego, ustawiali oni biurka w centralnej części sali, przy nim prowadzili

⁵¹¹ R Mcighan, Socjologia edukacji, op cii., 1993, s. 94-95. ^m Yi-Fu Tuan, op. en., s. 52.

⁷¹ ’ B. Fisher. Joyful teaming, Hetnemann, Porlsmoulh. New Hampshirc 1991, s 2X ^5,ł Opis sali przedszkolnej bez biurka znalazłam również w pracy J. Zwicmik, oj> cii