img053 (23)

480 Część II: Efektywność ochrony praw człowieka w systemie Unii Europejskiej

do praw zasadniczych tylko prawa wolnościowe, zasady demokracji, podstawowe prawa socjalne, prawa sądowe, zakaz kary śmierci, prawo do ochrony środowiska i prawa konsumenta¹. Można więc stwierdzić, że prawa zasadnicze to autonomiczna, unijna kategoria prawna, przenosząca poprzez ogólne zasady prawa i wspólną praktykę państw członkowskich, powszechne uznane prawa jednostek przewidziane w praktyce ustrojowej państw UE, w normach wspólnotowych dotyczących obywatelstwa Unii oraz swobód rynku wspólnego i wewnętrznego, a także w międzynarodowym prawie praw człowieka². Natomiast prawa człowieka są to uprawnienia przypisane każdej jednostce, a wynikające z jej przyrodzonej godności. Praw tych nie można człowieka pozbawić, nie można się ich zrzec, a państwo musi je respektować³. Prawa człowieka są to sytuacyjnie rozwarstwione, naturalne i niezbywalne możności ludzkie, co do istoty indywidualne, lecz społecznie zdeterminowane, powszechne podmiotowo, przedmiotowo, terytorialnie, temporalnie, a częściowo także kulturowo, konieczne i zawsze wynikające z przyrodzonej każdemu godności ludzkiej⁴. W tym zakresie można wymienić następujące prawa człowieka w systemie wspólnotowym i unijnym: wolność od dyskryminacji na podstawie różnicy płci, rasy, języka, opinii politycznych, pochodzenie i inne; wolność myśli, sumienia i wyznania; swoboda wyrażania opinii i wypowiedzi; prawo wyboru miejsca pobytu i swobodnego przemieszczania się; prawo do posiadania własności; prawo do swobodnego wyboru i wykonywania działalności handlowej lub zawodu i zakładania związków zawodowych: prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, tajemnicy korespondencji; nienaruszalność miejsca zamieszkania; poszanowanie praw człowieka podczas stosowania postanowień traktatów; dopuszczalność tylko takich ograniczeń, jakie leżą w interesie bezpieczeństwa narodowego lub publicznego i są konieczne w społeczeństwie demokratycznym; prawo do skutecznego dochodzenia swoich praw przed sądem; prawo do skutecznych środków przeciw naruszaniu praw zasadniczych; zasada legalności

1

   Zob. OJ (Dziennik Urzędowy UE) z 1989 r., 120/51.

2

   Zob. J. Sozański, Prawa człowieka..., op.cit., s. 65.

3

   Zob. A. Łopatka, Międzynarodowe prawo praw człowieka, Warszawa 1998, s. 27.

4

   Zob. C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. 1, Warszawa 2000, s. 438 i n.