img053 (30)

przypomnieć, że stosowanie „skal ocen” należy uwzględniać przy prowadzeniu obserwacji mających stanowić źródło szacowania.

Istnieje ponadto szereg zasad dotyczących techniki posługiwania się skalami ocen. Jeśli wymagamy dokonywania szacowania nie^- wiedząc, czy oceniający dysponuje właściwym materiałem zaobserwowanych faktów, uzyskane w ten sposób oceny bywają wymuszone, a wskutek tego nierzetelne lub nawet zmyślone. Osoba mająca dokonać szacowania niejednokrotnie nie wie, jak należałoby określić daną cechę, lecz ponieważ wymaga się tego od niej, dokonuje ona mniej lub bardziej przypadkowej oceny na otrzymanej skali. Aby uniknąć takiej sytuacji, trzeba w instrukcji do skali wyraźnie zaznaczyć, że szacować powinien ten, kto posiada ku temu należyte warunki, zna w wystarczającym stopniu ocenianą osobę pod względem szacowanej cechy. Nieraz w skalach ocen wprowadza się rubrykę: „Brak podstaw do oceny”, co może przyczynić się do uniknięcia przypadkowych lub wymuszonych ocen.

Niekorzystny wpływ na trafność i rzetelność szacowania wywiera subiektywizm ocen będący następstwem emocjonalnego stosunku szacującego do ocenianej jednostki. Wpływ czynników subiektywnych można częściowo zmniejszyć uwzględniając opinie kilku sędziów. Nawet wtedy jednak obiektywna wartość szacowania może budzić wątpliwości, gdyż nie wiemy, które z tych opinii i w jakim stopniu są obiektywne. Jeśli na przykład tą samą skalą ocen posługuje się kilku nauczycieli oceniających w różny sposób, to bez dokładniejszych badań dotyczących osobowości sędziów, ich osobistego stosunku do ocenianego dziecka, a nawet ich aktualnego stanu psychicznego nie wiemy, która z ocen była bardziej, a która mniej obiektywna.

Skale ocen, szczególnie skale przymiotnikowe, zawierają szereg wieloznacznych określeń, które przy szacowaniu mogą być rozumiane rozmaicie. Określenia te dotyczą cech psychicznych, ich intensywności i nasilenia, zaś wieloznaczność używanych przy tym pojęć może wpływać na szacowanie. Dokonanie na skali punktualności oceny „przeciętna punktualność” może oznaczać w rozumieniu jednego oceniającego, że dany uczeń spóźnia się na lekcje kilka razy w tygodniu, dla drugiego zaś — kilka razy w miesiącu. Ocenę: „mała obowiązkowość” bardziej wymagający nauczyciel zastosuje wtedy, gdy uczeń*kilkakrotnie nie wykonał zadanych mu prac domowych; nauczyciel mniej wymagający użyje tego określenia wówczas, gdy uczeń nigdy nie wywiązuje się ze swych obowiązków szkolnych. Podobne wątpliwości dotyczą ocen, w których dla ustalenia stopnia nasilenia lub częstości występowania danej cechy, używamy takich terminów, jak „dużo”, „średnio”, „mało”, „przeciętnie”, „często”, „czasem”, „rzadko”. Każdy z nich może być rozumiany w sposób wieloznaczny w zależności od przyjmowanych kryteriów ocen. Kryteria te z kolei zależ;) od wielu czynników, których nie uwzględnia się na ogół przy interpretowaniu szacowań dokonanych przez kilku sędziów. Z powyższych względów zarówno poszczególne oceny, jak też średnie ocen zespołu sędziów uzależnione są od przyjmowanych przez nich kryteriów oceny szacowanych cech i niejednokrotnie odzwierciedlają w większym stopniu wymagania i postawy szacujących niż właściwości zachowania się ocenianych jednostek.

Skale ocen opierają się na założeniu dotyczącym istnienia cech psychicznych, mogących przejawiać się w rozmaitych sytuacjach życiowych. Pogląd taki, co najmniej w odniesieniu do niektórych cech, budzi zastrzeżenia, gdyż pewne właściwości psychiczne przejawiają się w odmienny sposób i występują w różnym nasileniu w zależności od okoliczności zewnętrznych. Można mieć wątpliwości, czy istnieje punktualność „w ogóle”, gdyż to samo dziecko może być niepunktualne w przychodzeniu do szkoły, zaś bardzo punktualne w przybywaniu na zebrania kółek zainteresowań, zbiórki harcerskie, różne zabawy i imprezy. Podobnie ten sam uczeń może przejawiać dużą obowiązkowość na lekcjach przedmiotu budzącego jego szczególne zainteresowanie, natomiast brak obowiązkowości w odniesieniu do przedmiotu, który go nie interesuje lub którego uczy nauczyciel nie posiadający umiejętności pedagogicznych. Nieraz znów to sama dziecko wykazuje duże zdyscyplinowanie w szkole, zaś brak zdyscyplinowania w domu lub —- na odwrót.

Skale ocen punktualności, obowiązkowości, zdyscyplinowania „w ogóle”, nie uwzględniają tych różnic, dlatego też sędziowie, mający możność obserwowania dziecka tylko w niektórych sytuacjach życiowych i opierający się wyłącznie na tych doświadczeniach, mogą znacznie różnić się w szacowaniach. W rezultacie jeden nauczyciel ocenia ucznia jako dość punktualnego, drugi jako mało punktualnego lub niepunktualnego; rodzice określają dziecko jako zdyscyplinowane i pracowite, zaś nauczyciele jako niezdyscyplinowane i leniwe. Czasem znów, jeśli dziecko jest bardzo obowiązkowe na jednych lekcjach, nieobowiązkowe na innych, określa się je jako „przeciętnie obowiązkowe”, co nie odzwierciedla trafnie jego zachowania się.

Dla uniknięcia powyższych braków stosuje się sytuacyjne skale ocen. Są one opracowywane oddzielnie w odniesieniu do różnych sytuacji, w których dana cecha przejawia się. Tak na przykład uwzględnia się oddzielnie skalę punktualności, obowiązkowości lub zdyscyplinowania w stosunku do różnorodnych przedmiotów, zajęć, prac, sytuacji występujących w szkole, domu i innych okolicznościach. Ze względu na różnorodność warunków, w których mogą manifestować się szacowane cechy, nie

105