img077 (13)

ku szkolnym potrafią wspólnie - dzieląc się zadaniami - zająć się mi porządkowymi, dekoracją klasy, przygotowaniem wycieczki, pi / wienia teatralnego itp. W okresie dorastania współdziałanie z innymi czyna w coraz większym stopniu nabierać charakteru współpracy Ir w wynikłej z przyjętych zasad społecznego podziału ról i wykonywali obowiązków. Przykładem takiej współpracy może być działalność w ganizacjach młodzieżowych czy współudział dziecka w życiu rodziny, #1 niowo na prawach równego partnera.

W toku współdziałania, uczestnicząc w realizacji wspólnych cc lóW, dzieci stają się zarazem zdolne do nowych, jeszcze aktywniejszych hu tli uczestnictwa w sytuacjach społecznych, jakimi są organizowuitlfl działania innych osób i kierowanie nim.Wprawdzie |Ut od wieku niemowlęcego poczynając dziecko dąży do wywierania wpływu na zachowanie otaczających go ludzi, początkowo jednak polega to |i'ilM nie na domaganiu się od nich tego, co ma bezpośrednio zaspokoić lulu) czy inną aktualną potrzebę. Na przykład płaczem czy krzykiem stara iły przywołać dorosłego, za pomocą gestów, mimiki, dostępnych form wolut lizacji (z czasem słów) prosi o zabawki czy inne przedmioty, domaga My wykonania określonych czynności itp. Dopiero jednak w toku ro/.wo|ll współdziałania dziecko zaczyna dążyć do wywierania wpływu na zaclin wanie innych już nie tylko ze względu na własne cele. Wpływ ten |r i urzeczywistniany za pomocą bogacącego się wraz z wiekiem repertuain różnorodnych czynności społecznych, jak: inicjowanie, zachęcanie, kici u wanie, ocenianie, protestowanie.

Inną, obok kierowania działaniem ludzi, formę aktywności społeczni j kształtującą się w toku rozwoju stanowi d z i a ł a n i e na rzecz I u d z i. Dla oznaczenia działań tego rodzaju używa się zwykle terminu ,,/n chowania prospołeczne”, określając je jako czynności, których celem jo.-.t dobro innych ludzi, a więc ukierunkowane na ich ochronę lub rozwój c/v optymalizację ich funkcjonowania.

Za początki zachowań prospołecznych można uznać takie działania, jak pomaganie młodszym czy słabszym dzieciom (np. podanie zabawki, ula twienie wykonania jakiejś czynności, udzielenie rady czy informacji), pocieszanie kogoś, kogo spotkało coś przykrego, dzielenie się z innymi posiadanymi przedmiotami (zabawkami, słodyczami itp.). Zachowania takie obserwuje się u dzieci w wieku przedszkolnym. Mają one jednak wów czas charakter doraźnych reakcji stanowiących odpowiedzi na dostrzeżo ne przejawy aktualnych potrzeb czy stanów innych osób (np. na czyjąś

I>i* •.!»«,■ czy płacz); są więc, jik należy sądzić, wywołane emocjami, jakie * drodze empatii wzbudzająw dziecku emocje innych. Dużą rolę w motywowaniu wczesnych zachcwań ukierunkowanych na pomaganie innym Itljirywają też dostarczane przez dorosłych wzorce i stawiane przez nich y i nagania. Dzieci w wieku przedszkolnym często naśladują opiekuńcze Hokeje rodziców i przejawiają różne altruistyczne zachowania (pomoc, il/u'lenie się czymś z innymi) dla zdobycia aprobaty dorosłych (początkowo czynią to na ich wyraźne polecenia, a przynajmniej w ich obecności).

W miarę przyswajania sobie przez dziecko norm moralnych jego za-i Iłowania prospołeczne zaczynają też wynikać z dążenia do zgodności z tymi normami i zrodzonego stąd poczucia powinności moralnej. Istnienie zewnętrznego wzmocnienia ijak aprobata czy dezaprobata dorosłego) i em-pnlyczne współodczuwanie z inną osobą przestają już być warunkami koniecznymi działania na jej rzecz, choć nadal mogą mieć znaczenie ułatwiające takie działanie.

Zarazem czynności prospołeczne tracą swój wyłącznie doraźny charak-in Obok takich, które zmierzają do zmiany czyjegoś niekorzystnego stanu aktualnego, mogą się pojawiać działania bardziej długofalowe, ukie-ninkowane na trwałą zmianę właściwości innej osoby czy sytuacji, w jakiej Kię ona znajduje (np. stałe pomaganie koledze w nauce, włączanie nowego ucznia w życie klasy, opieka nad młodszym rodzeństwem itp.).

Zatem w toku rozwoju oojawiają się nowe formy kontaktów społecznych, oznaczające coraz wyższy stopień czynnego uczestnictwa dziecka w procesie interakcji z innymi ludźmi. Są to: odbieranie i przekazywanie informacji (obserwowanie innych i zwracanie ich uwagi na siebie), dostosowywanie własnych czynności do czynności innych osób, współdziałanie, wreszcie organizowanie działania innych i kierowanie nim oraz działanie na rzecz innych.

Ważny aspekt rozwoju aktywności społecznej dziecka stanowi także stopniowe, względne uniezależnienie się jego zachowań społecznych od zewnętrznych czynników motywujących i przechodzenie ich pod kontrolę wewnętrzną. Przejawia się to między innymi w zmniejszaniu się, a z czasem zanikaniu roli dorosłego jako inicjatora kontaktów społecznych dziecka. Zwracano już na to uwagę, mówiąc o znaczeniu, jakie przykład i sugestia dorosłego mają dla wywołania wczesnych zachowań prospołecznych; to samo można stwierdzić w odniesieniu do innych form kontaktów. Każda z nich początkowo wymaga zachęty ze strony partnera (dorosłego), a dopiero na wyższym etapie roz-

171