img092 (11)

V odgórnie; oddolnie bywamy pozbawieni pełnej wolności wybora na skutek naporu czynników materialnych, które mogą w mniejszym lub w większym stopniu paraliżować nasze życie umysłowe, odgórnie zaś nasza wolność wyboru maleje i zanika w miarę, jak wzrasta w nas prawdziwa wiedza i zgodne z nią umysłowe pożądanie, udzielające nam prawdziwej wolności autonomii.

Chociaż więc woiność wyboru czy wolna decyzja stanowi niewątpliwie przejaw naszej wolności, to jednak wolność wszelka, a więc i nasza nie na tym wyborze się zasadza. Tomasz sprawę ujmuje bardzo jasno i zasadniczo, gdy powiada, że korzeniem każdej wolności jest rozum; radix totius libertatis est in ratione postta. Dlatego więc i tylko dlatego, że wśród różnych ewentualności możliwy jest wybór jedynie dla człowieka ¹ wyposażonego w rozum (w przeciwieństwie do zdeterminowanego, bo bezrozumnego zwierzęcia), zdolność wykonywania wyboru świadczy o wolności. W wypadkach jednak, w których wyższy stopień życia intelektualnego i moralnego umniejsza mnogość możliwości i wybór nasz zostaje ograniczony, wolność nie tylko nie zanika, lecz pojawia się w wyższej i czystszej postaci.

Nasuwa się jednak przy takiej interpretacji wolności pewna trudność. Czy przy takiej koncepcji wolności, umieszczającej w rozumie całe jej źródto, nie popełnia się błędu, że się już właściwie przestaje mówić o wolności woli, a całą problematykę wolności sprowadza się do'wolności poznania, zapominając o wolności samej decyzji? Odpowiedzią na tę trudność jest przeprowadzona przez św. Tomasza analiza elementów intelektywnych i wolitywnych, występujących w każdej świadomej ludzkiej czynności.

Współdziałanie intelektu i woli w działalności ludzkiej;

INTELEKT

WOLA    INNE WŁADZE

1. Pomysł o 2- Upodobanie przedmiocie jako o lub nieupodobanie w dobrym lub złym nim (8-10).

(la-2ae, 8-10).

i Chodzi tu tylko o świadomy, umysłowy wybór w ludnym słowa tego zna czeniu, nie zaś o zjawiska, jodynie przy po minaj-rop prawdziwy wybór w święcie zwierzęcym, roślinnym, a nawet nieożywionym Oip. ruchy li równa). Dlatego też pomijamy tu caty problem (zw. iniletorminizmSi fizycznego, tuk dziś dyskutowanego i aktualnego w zakresie zjawisk mikrokosmicznych. Wydaje się, że wiele zamieszania wprowadza w to zagadnienie używany zarówno na gruncie filozofii, jak i fizyki termin „indotenninizm"; stosowany w obu dziedzinach spełnia on chyba funkcje terminu wieloznacznego lub analogicznego. ie_rz „j,. Jednoznacznego.

I

432

wykonanie    zamierzenie

3. Zamysł: myśl o przedmiocie jako o celu. Tu: zasada działalności,

5. Namysł: rozważenie środków do celu, czyli szereg sądów zwanych consilium (14).

7. Rozmysł: rozsądzenie mię-dzy środkami (14).

4. Zamiar osiągnięcia go, czyli intencja, będąca podstawą czynności od strony woli (12).

fi. Przyzwolenie, czyli consensus: kilka aktów, którymi uznajemy owoc namysłu (15).

8. Wybór jednego spośród wielu środków; ten akt tak ściśle jest związany z intelektem, że Arystoteles nazywa go (por. In 6 £fh 2, 5, 2): appetitiims intellectus, vel appetitus intellecti-nus — intelektem, pożądającym lub pożądaniem intelektywnym (13)

83 W

9. R o z k a /. : postanowienie, czyli zarządzenie czynu, zwane imperium (17)

13. Os ą d przebiegu całej czynności i.

10. Wykonanie czynne (16).

12. Zadowolenie z osiągniętego celu (11).

11. Wykonanie bierne (16-

17).

i Nieco inar/.ej wyglipln schemat elementów mlelektywnych i wolitywnyrh w czynności ludzkiej. podtmy przez Gilsomi (E. GILSON, Le thomisme . . ., 1944, s 8,^r> 1—3515; La struolure (K* 1'aeUt Immaine:

INTELEKT    WOLA

uyprchcnsio

iudicium consilium iuclicium di red motiwrwm imperium usus pas sinus

simplc.r volitio intenlio fruitio consensus

clectio U9U8 actwun

433