img190 (9)

zwarto-szczelinowe, przy wymowie których następuje zwarcie, a potem wąska szczelina:

dz — c dź — ć cz

półotwarte (zwane inaczej płynnymi), kiedy narządy mowy umożliwiają dość swobodny przepływ powietrza:

m, n, ń, r, Z, ł

Ze względu na miejsce powstania, czyli miejsce artykulacji, rozróżniamy spółgłoski wargowe i językowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowo-zębowe, przedniojęzykowo-dziąsłowe, środkowojęzykowe i tylnojęzykowe.

Od położenia języka zależy miękkość wymawianych spółgłosek: jeśli środek języka zbliży się do podniebienia, powstają spółgłoski miękkie.

Zależnie od układu wiązadeł głosowych głoski są dźwięczne albo bezdźwięczne. Dźwięczność głosek występuje przy zbliżeniu się wiązadeł do siebie; wtedy kiedy strumień powietrza wydechowego przeciska się między nimi i wskutek tego wprawia je w drganie (wszystkie samogłoski są dźwięczne).

Głoski bezdźwięczne powstają przy oddalonych od

siebie wiązadłach, kiedy to strumień powietrza przechodzi między nimi swobodnie i nie powoduje ich drgań¹.

Dźwięczność lub bezdźwięczność to ważne cechy, od których zależy znaczenie wyrazu:    zmiana głosek

dźwięcznych na bezdźwięczne (lub odwrotnie) powoduje zmianę znaczenia wyrazu, np:

dom — tom głos — kłos

—sr«    —

gość — kość Bary — pary baba — papa

W innych językach istnieją głoski, których nie spotyka się w wymowie polskiej (np. niemieckie głoski zapisywane literami ó, ii i in.) i odwrotnie — niektórych polskich głosek (np. głoski ł) nie spotyka się w większości języków obcych.

Prawidłowa artykulacja głosek, czyli dykcja, stanowi podstawowy warunek prawidłowego, w pełni zrozumiałego mówienia, a tym samym — także prawidłowego głośnego czytania. Dlatego też poprawność artykułowania stanowić powinna przedmiot szczególnej troski nauczycieli, wychowawców i rodziców.

Troska o poprawę dykcji jest szczególnie ważna przy wszelkiego rodzaju zaburzeniach i błędach wymowy (mowy).

Wyodrębnia się cztery główne grupy błędów dyk-cyjnych, błędów wymowy².

Do grupy pierwszej należą błędy z tłem organicznym, zwykle neuropatycznym:

> Istnieją spółgłoski dźwięczne nie mające bezdźwięcznych odpowiedników artykulacyjnych, np. głoski m, m’, n, n’, r, 1.

M. Kotlarczyk Podr.taujy sztuki żywego stoma. Warszawa 1S61, Wydawnictwo Związkowe, s. 90—88.

29