img341

290 JACEK BANASZKJCWfCZ

w Gnieźnie, obliczona niewątpliwie na zmajoryzowanie gościnnością polężnego cesarza, któiy przecież nic mógł pozostać dłużnikiem tubylców i ich księcia. Otto zapewniał tedy, że nie przyjechał do państwa Polan, „aby zabierać i brać, lecz by dawać i modlić się"⁴⁴. Cały przekaz Galla o Zjeździć Gnieźnieńskim przesyca myśl o podjętej przez Bolesława prcstiżotwórrzcj walce z cesarzem na dary i szczodrobliwość⁴¹. To współzawodnictwo - manifestacja potęgi własnej i skuteczny środek okazania swej wyższości nad partnerem (w myśl zasady, że kto może dać więcej, dominuje)-rzeczywiście musiały współtworzyć klimat spotkania. Wiarygodny i niechętny polnńskicnut księciu świadek czasu stwierdza, że nic da się ani opisać wspaniałości przyjęcia zgotowanego Ottonowi, ani uwierzyć w to, że była tak wiclkn⁴⁶. Imperator otrzymał wspaniałe dary, ałe ucieszył się najbardziej z tego prezentu, który był dla cesarza najstosowniejszy, wskazywał na jego zwierzchnie stanowisko i nic obciążał cesarskiego konta prozaicznymi długami wdzięczności, zwłaszcza koniecz-nościąmcileriaincgo rewanżu⁴⁷.

Kwestia darów i obdarowywania sic nic znika jeszcze z pola naszej uwagi, chociaż

"Annalts Qu<(Hlninugenxes, loc. cit.: „liccl nihil tunc tcmporiscx his (xcnis) ncccpcril, quippc qui non rapiendi ncc sumendi, sed dandi cl crandi causa co loci advcntassct".

^4łGALL: 20 n. {I, 6). Zob. J. IlANNtO, Ars donandi. 7.ur ókonomte des Schcnkens im friihercn Aiittefaiter, Gcschichlc in Wisscnschaft und Untcrricht 3,1986: 154 »., 149-162; G. ALTIIOFF. Dcmonstratlon und Insienicrwig. Spieiregetn der Kommtinikafion in tnUtchUcrlichcr Óffen-liichkeit, Fruhinittcfalterlichc Srudicn 27, 1993: B. Seroekt, Les Indo-Eutopćens. Wstoire, hngttes. ntythes, Porl* 1995: 306 n.; J. BANaSZKIEWJCZ. Podanie o Pialcle I Popiciu. Studium porównawcze nad wcjesnohedniowlecmymi tradycjami d^msi\xznynd. Warszawa 1986: 133 n.

⁴⁴ THtETMAR: 203, 205-IV, 45. Uczty, przyjęcia }2ko składniki współtworzące „przyjaźnie polityczne" - zob. G. At.morF, Der frieden-, bundids- mul geincinschn/tstijiendc Charakter des Mahtes imfndten MUtciaUtr, (w:) Essen und Dinkat in hiitttiaUtr undNeuzeh, red. I. Nitsch, T. Hłilcrt, X. von Crf2dorf, Sigtnaringen 1990: 13-25.

” Myślimy o specjalnej królewsko-ccsarskitj klasie darów; ich znaczenie nie polega przede wszystkim na mntcrinlncj wartości, chęć są cenniejsze niż złoto. Idzie o relikwie, także o pamiątki (najczęściej orężne) po wielkich wladeach-wojownikach, tudzież o wysublimowane atrybuty prestiżu królewskiego: egzotyczne zwierzęta, niektóre sprzęty (trony, stoły), wszystko, co rzndkic i trudno dostępne. „Orientalny oddział'* dobrze przystaje do tego rodzaju podnnmków. Wśród prezentów przestanych A thellf tanowi pracz lliigonn Wielkiego były m.iu.: „odi>iex uro-matuin ąualia minquam anica in Angli3 visa fuerant", miecz Konstantyna, włócznia Karola Wielkiego itd. Zob. I„. HiouarD LOOMiS. The Holy Relics of Charlcmagne and King A dt cis tan: ihr. ł.anccs ofLottginus andSt Alaurlcius, Sjicculum 4. 1950:439 ». Jakie zwierzęta oprócz, koni i Mieszkowego wielbłąda liczyły się, zob. A. LAB0&, i. ‘atrhftectiuo des pa tais et des Jardins dnns tes chattsons de gęste. Es soi sur te thime Ju toi en majesti, Paris 1987: 126 przyp. 241; M.

wracamy <)o wątku Świętej Włóczni, jej tak widocznego udziału w tworzeniu polityczno-ideowego przesiania Zjazdu Gnieźnieńskiego. Centralnym punktem „świeckiej" części ceremonii gnieźnieńskiej roku 1000 była wielokrotnie dyskutowana i opisywana w literaturze przedmiotu koronacja Chrobrego przez cesarza. Wchodzimy więc teraz, przypomnijmy, w świat zdarzeń wykreowany na podstawie dworskiej tradycji Piastów przezpióro kronikarza Galla, ale wzroku nie skierujemy ku najbardziej spektakularnej i teatralnej zarazem akcji polityczno-towarzyskiego biesiadowania gościa i gospodarza w stolicy Polan. Znacznie ciekawsze wyniki, sądzimy, da obserwacja czynności, która w przekazie naszego historyka zatraca jakby swą wyrazistość jako samodzielny i bardzo ważny rytuał. Informacja o nałożeniu przez Ottona na skronie Chrobrego diademu, któiy imperator zdjął z własnej głowy, przyćmiewa następujące zaraz wiadomości, czyniąc z nich uzupełnienie owej wspaniałej nowiny.

Gdy przeto Gall opowiedział o koronacji Bolesława, dodał jeszcze, że cesarski diadem ozdobił głowę polańskicgo władcy w amiciciefedus. Polem dopiero dorzucił, iż Otton obdarował także swego gospodarza gwoździem z Krzyża Pańskiego i włócznią św. Maurycego. Kronikarz nie zastanawiał się, czy chodziło o partykułą relikwii Męki Pańskiej i replikę włóczni, czy o oryginał tejże i jeden ex Claris Dorni-ni- właściwie jednak przedstawi! przeznaczenie prezentu i oddal rzecz przy pomocy trafnego sformułowania. Pro vcxillo Indmpha li dostaje jedno i drugie Bolesław Chrobry**.

Święta Włócznia z gwoździem z Krzyża Pańskiego jest bowiem chorągwią po-7.walającą zapanować nad każdym wrogiem -adwsus risibiies atquc iinnsibiics hosies arma inriclissima - zauważa Liuiprand z Kremony, który dodaje też, iż zapewnia ona irhnnphumperpeluwii⁴*. Określenie Galla vcxiliitnt triumphalc, podobnie jak to użyte w spisie relikwii i darów wysianych Athclslanowi z Wesscxu

Hardt, Royat Tteasures and Reprcscniation in ike Early Middle Ages, [w:] Srralegies oj Dl-sllncliou. The Constntciion of Klimie Comniunltics. 300-800, wyd. W. Pohl, t.cidcn 1998: 277 li. Także W. DZIEIHJSZYCKI, Kmszce w systemach małości I wymiany społeczeństwa Polski wczesnośredniowiecznej, Po2naA 1995: J3-J n. O „sprzęlsch królewskich" - tiarach zob. J\ SCHRAMM, Herrschaflszeichen..., 1955: 33<t n. (Anhang: Dtc Tischc Korb des Gressen und nniferer Ifcrischcr des Mili dali cis) oraz 1cn/.c, Uenschafiszetchen und Sfaatssymbolik. S'ach-tłiigif (tas- dent Nachtass, Mtlnelicit 1978: 20 ii.; W. <illiSII. op. cii, 1993: 2*11.

⁴¹ Gall: 19 (f, 6); „El nccipicns imperiale diatlcma capitis sui, capiii Uolezlai in nmicicic fedus imposuii et prt* vcxilli> iriumphali clavum ci dc cmcc Domini euro lancca sancti Maurici dano dcilii"

^I.IUTPRANI): <128 (IV, 25).