img395 (6)

nych i politycznych oraz warunków społecznych. Datowanie we wczesnym okresie jest niepewne, gdyż często mamy niewiele przesłanek, aby je podejmować z wyjątkiem form runów i języka, a to są, jak powszechnie wiadomo, dowody nieprecyzyjne. Najwcześniejsze wydają się być kamienie norweskie, a potem szwedzkie. W Danii zwyczaj ustawiania kamieni runicznych przyjął się w końcu okresu starszego futharku, powiedzmy na początku VIII wieku.

Na kamieniach runicznych występują teksty podobne trochę do tekstów pisanych na brakteatach-amuletach, co wskazuje, że runy na komemoratywnych i nagrobnych kamieniach czasami miały cel magiczny, aby uchronić grób przed profanacją złożonego w nim ciała. Na kamieniu z kurhanu grobowego w Elgesem, w Vestfold, w Norwegii, występuje po prostu napis alu. Istnieją kamienie z formułami mistrzów runicznych, jak ten z Jarsberg, w Varmland, w Szwecji. Jego pogmatwane wiersze, biegnące w różnych kierunkach, zostały ułożone tak, aby można było przeczytać:

ubaRhite:harabanaR hait ekerilaR runoRwaritu, „UbaR jestem nazywany. Hrab-naR jestem nazywany. Ja, ErilaR, piszę (te) runy”. Niekiedy runy nazywane są „pochodzącymi od boga” łub „pełnymi chwały”, co także sugeruje nadnaturalną siłę w ich użyciu.

Pewniejszych świadectw dostarczają kamienie upamiętniające z pojedynczymi imionami, przypuszczalnie zmarłych. Czasami imię występuje w dopełniaczu, jak kej:an, „(kamień, grób) Kępy” (Belland w Vest-Agder, w Norwegii). Bardziej sprecyzowany jest hnabudashlaiwa, „kurhan grobowy Hnabuda” (Bo w Rogland, w Norwegii) czy hAriwulfs.stAinaR, „Hariwulfa kamienie” (Ravsal w Bohuslan, w Szwecji, średniowieczna Norwegia). Następnie występują całe teksty upamiętniające, niekiedy wierszowane, jak:

Ek Wiwar after Woduride witandahalaiban worahto r(unor)

„Ja, Wiwar, ku pamięci Wodurida, strażnika chleba, wykonałem (te) runy”. Tytuł „strażnik chleba” może brzmieć dla nas dziwnie, ale powinniśmy pamiętać, że nasze współczesne słowo „lord” (pan) wywodzi się od staroangielskiego hlaford, które wcześniej było pisane *hlaf-ward (=straż bochna). Ten upamiętniający tekst, napisany na ka-

Kamień runiczny z Istaby, w Blekinge, prawdopodobnie najstarszy zachowany duński kamień upamiętniający.