img669

Tabela 6. Gotowość do rozmowy jako wskaźnik klimatu społecznego i samoświadomości grup społecznych

Porównanie lat 1972-1978 wskazuje na ogólnie zwiększającą się chęć wypowiedzi, zwłaszcza wśród zwolenników CDU/CSU.

	Podczas jazdy koleją chętnie rozmawialiby ze współpasażerem
	1972/1973 (%)	1975/1976 (%)	1977/1978 (%)
1	2	3	4
Ludność powyżej szesnastego roku życia	36	37	44
łącznie
Mężczyźni	45	43	52
Kobiety	29	32	37
Grupy wiekowe	42	41	51
16-29 lat	39	41	49
30-44 lata	35	35	42
45-59 lat	27	30	33
60 lat i więcej Wykształcenie
Szkoła powszechna	32	34	39
Szkoła wyższa	50	46	53
Grupy zawodowe
Rolnicy	19	30	29
Robotnicy niewykwalifikowani	28	29	35
Robotnicy wykwalifikowani	37	37	44
Pracownicy umysłowi i urzędnicy niższe-	41	41	48
go i średniego szczebla
Pracownicy umysłowi i urzędnicy wyższe-	47	46	54
go i najwyższego szczebla
Samodzielni przedsiębiorcy, wolne zawody	40	40	47
Miasto i wieś
Wsie	32	37	41
(poniżej 2000, 1977/1978 poniżej 5000 mieszkańców)
Małe miasta (2000-poniżej 20 000;	37	36	46
1977/1978: 5000-poniżej 20 000 mieszkańców).

cd. tabeli 6

1	2	3	4
Średnie miasta	36	38	45
Duże miasta	38	37	44
Orientacja polityczna
Zwolennicy CDU/CSU	34	38	44
Zwolennicy SPD	43	40	47
Zwolennicy FDP	48	38	49

Źródła: 1972/1973: Allensbacher Archiv, IfD-Umfragen 2084, 2085, 2086/I+II, 2089, 2090 (od sierpnia 1972 do lutego 1973 roku). Tematami dyskusji w przedziale kolejowym były: umacnianie się socjalizmu, delegalizacja Niemieckiej Partii Komunistycznej, kanclerz Brandt, współżycie bez ślubu. Bazę stanowiło łącznie 9966 wywiadów.

1975/1976: Allensbacher Archiv, IfD-Umfragen 3011, 3012, 3013, 3020, 3031, 3033/1, 3035, 3037 (od lutego 1975 do grudnia 1976 roku). Tematami dyskusji w przedziale kolejowym były: przymusowe karmienie więźniów, kara śmierci, więcej władzy politycznej dla Franza Josefa StrauBa, dobre zdanie o rządzie hiszpańskim, sympatia dla SPD, sympatia dla CDU/CSU, wspólne życie bez zawarcia związku małżeńskiego, palenie w obecności niepalących. Bazę stanowiły łącznie 14 504 wywiady.

1977/1978: Allensbacher Archiv, IfD-Umfragen 3046, 3047, 3048, 3049, 3060 (od sierpnia 1977 do października 1978 roku). Tematami dyskusji w przedziale kolejowym były: kara śmierci, budowa nowych elektrowni jądrowych, kara śmierci dla terrorystów, sympatycy terrorystów, zjednoczona Europa bez Rosji i krajów wschodnioeuropejskich. Bazę stanowiło łącznie 10 113 wywiadów.

CDU/CSU chętnie uczestniczyłoby w rozmowie o tej partii (1974)². Po zmianie na stanowisku kanclerza 47 procent zwolenników Helmuta Schmidta i tylko 28 procent jego przeciwników miało ochotę dyskutować na jego temat (1974)³. O przymusowym odżywianiu więźniów, którzy podjęli strajk głodowy, chciałoby się wypowiedzieć 46 procent zwolenników i 33 procent przeciwników takiego rozwiązania (1975)⁴.

Odwrócenie tendencji jako szansa dla badań

Doszliśmy do progu tzw. (ódiwrócenia tendencji. Do tego momentu nie można było rozstrzygnąć, co oznacźała ~cHęć wypowiedzi zwolenników lewicowych poglądów i lewicowych przywódców politycznych; mógł to być korzystny dla nich klimat opinii, lecz z drugiej strony mogło to być charakterystyczne dla lewicowców zamiłowanie do dyskusji.

Dwa spostrzeżenia z późniejszego okresu przeczą drugiemu założeniu. l*o pierwsze, skłonność zwolenników SPD do dyskutowania o swojej parni zmniejszyła się wyraźnie w latach 1974-1976, czyli w fazie tzw. od-

49