54517 img668

Tabela 5. Gotowość do dyskusji w różnych grupach społecznych

< 1	jotowi dyskutować na kontrowersyjny temat* (%)	Niemający 1 ochoty na dyskusję (%)	4iezdecydo-wani, czy chcą dyskutować (%)	n =
1	2 1	3	^4	5
Ludność powyżej szesnastego	36	51	13	9966
roku życia łącznie Mężczyźni	45	45	10	4631
Kobiety	29	56	15	5335
Wykształcenie
Szkoła powszechna	32	54	14	7517
Szkoła wyższa	50	42	8	2435
Grupy wiekowe
16-29 lat	42	47	11	2584

39

35

27

50

52

56

11

13

17

2830

2268

2264

30-44 lata 45-59 lat 60 lat i więcej

Grupy zawodowe Rolnicy

Robotnicy niewykwalifikowani Robotnicy wykwalifikowani Pracownicy umysłowi i urzędnicy niższego i średniego szczebla Pracownicy umysłowi i urzędnicy wyższego i najwyższego szczebla

Samodzielni przedsiębiorcy, wolne zawody

19

28

37

41

47

40

63

54

51

49

44

18

18

12

10

621

2289

2430

2628

1051

49

11

927

Miesięczny dochód netto głównego żywiciela rodziny

Poniżej 800 DM	26	56	18	1448
800-poniżej 1000 DM	32	53	15	1875
1000-poniżej 1250 DM	35	52	13	2789
1250-poniżej 2000 DM	42	48	10	2979
2000 DM i więcej	48	43	9	866

cd. tabeli 5

1	2	3	4	5
Miejsce zamieszkania Wieś	32	52	16	1836
Małe miasto	37	52	11	3164
Średnie miasto	36	51	13	1797
Duże miasto	38	49	13	3160
Orientacja polityczna Zwolennicy CDU/CSU	34	55	11	3041
Zwolennicy SPD	43	47	10	4162
Zwolennicy FDP	48	44	8	538

* Podczas jazdy koleją chętnie rozmawialiby ze współpasażerem o problemie umacniania się socjalizmu, o delegalizacji Niemieckiej Partii Komunistycznej, o kanclerzu Brandcie lub o tym, czy osoby niemające ślubu mogą mieszkać razem (Allensbacher Archiv, IfD-Umfragen 2084/2085/2086/I+II/2089/2090 — 1972/1973).

Ma to wyraźne konsekwencje dla publicznej prezentacji stanowisk. Każda frakcja, która zdobywa dla swoich poglądów młodych ludzi, najlepiej z wyższym wykształceniem, ma od razu większe szanse, że będzie odbierana jako bardziej przebojowa. Dochodzi w tym miejscu drugi czynnik wpływający na gotowość do wypowiedzi: zgodność własnych przekonań z poczuciem, że jest się po właściwej stronie, mając za sobą ducha czasu, aprobatę nowocześniejszych, mądrzejszych lub po prostu lepszych ludzi (tabela 6). |

Poczucie zgodności z duchem czasu rozwiązuje język

Kto jesienią 1972 roku był zwolennikiem Willy’ego Brandta, ten chętniej niż jego przeciwnik w sytuacjach publicznych brał udział w rozmowach o Brandcie niezależnie od tego, czy był młodszy czy starszy, czy był mężczyzną czy kobietą, z wyższym czy z podstawowym wykształceniem (tabela 7). „Test kolejowy” okazał się opłacalny. Za pomocą tego narzędzia można było przez kontynuowanie serii badań w kolejnych latach stwierdzić, która strona wypowiadała się w kontrowersyjnej sprawie, a która wolała milczeć. 54 procent zwolenników SPD chciało podczas podróży wziąć udział w dyskusji o SPD, natomiast tylko 44 procent zwolenników

47