IMG26

148

Rysunek 4.6

Ogólny schemat bruzdkowama powierzchniowego i tworzenia się listków zarodkowych (przekrój poprzeczny jaja) (z Rossa. 1965). A. B. C - różnicowanie się listków zarodkowych przez podział paska zarodkowego (1) na płytki boczne (2) i płytkę środkową (3): z płytek bocznych powstaje ektoderma (4| z płytki środkowej przez wpuklenie endomezoderma (5). D. E - różnicowanie się listków zarodkowych bez wpuklenia płytki środkowej. F - różnicowanie się listków zarodkowych przez utworzenie endome-zodermy z komórek powstałych na wewnętrznej stronie płytki środkowei

jelita tylnego. Z eklodcrmy powstają leż cewki Malpighiego. układ oddechowy, nerwowy i narządy zmysłów. Z endodermy tworzy się jelito środkowe i hemocyty. Z mezodermy -wiele narządów wewnętrznych, muskulatura, gruczoły płciowe.

Po rozczłonkowaniu paska zarodkowego na segmenty tworzą się na ich bokach parzyste wzgórki, które są zawiązkami kończyn (rys. 4.7). W rozwoju zarodka rozróżnia się trzy stadia (rys. 4.8):

-    protopodialne, kiedy zarodek ma kończyny głowowe i tułowiowe, ale odwłok jest nicczłonowany,

-    oligopodialnc. gdy zachowuje się taka sama liczba przysadek jak w stadium proto-podialnym. ale odwłok ulega rozczlonowaniu i powstaje układ oddechowy,

-    polipodtalnc. kiedy na segmentach rozczłonowanego odwłoka powstaje para zawiązków kończyn.

U muchówek i chrząszczy stadium polipodialnc. charakterystyczne m.in. dla motyli, w ogóle nie występuje, a zarodek jest oligopodialny. Gdy zaczyna funkcjonować serce, mięśnie, tchawki i inne narządy, larwa pochłania tzw. płyn amnionowy. wypełniający w tym czasie jajo, lub połyka powietrze - zwiększa swoją powierzchnię, co prowadzi d^ > pęknięcia chorionu i umożliwia larwie opuszczenie osłonki jajowej (rys. 4.9). U niektórych owadów opuszczających jajo występują specjalne adaptacje morfologiczne umożliwiające wydostanie się z chorionu. Na czole larw biegaczowatych znajdują się np. ostre li-siewki, sluz.i.e do rozcinania chorionu. które zanikają w następnym stadium larwalnym. 1/ mnsch owadów występuje tzw. oskórck embrionalny pokryty kolcami, który spełnia podobne funkcje.

D    E    F

Rysunek 4.7

Rozwój embnonalny Agrion (Odonata) przy wpuklonytn pasku zarodkowym (z Chapmana 1969) *-F - stadia rozwoju zarodka; 1 - chorion. 2 - blastodemia, 3 - Zbitko. 4 - pasek zarodkowy 5 - amn.on 6 - seroza (narząd grzbietowy), 7 - jama amnionu, 8 - protocorm (pierwotny odcinek lukjw-owo o iw' kowy). 9 - protocephalon (pierwotny odcinek gtowy), 10 - głowa. 11 - odwłok, 12 - tułów, t3 - zawiąz ki odnóży